Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Brieven

Joodse vluchtelingen

In de Boekenbijlage van 11 augustus besprak David Barnouw de bronnenpublikatie Joodse vluchtelingen in Nederland 1938-1940, samengesteld door Corrie K. Berghuis. In haar boek komt op schokkende wijze het beleid van de Nederlandse overheid aan de orde ten aanzien van vluchtelingen die aan de klauwen van de nazi's meenden te zijn ontkomen. Wat in dit boek niet aan de orde komt is het overheidsbeleid dat er ongetwijfeld heeft bestaan ten aanzien van die Nederlanders die aan deze vluchtelingen de helpende hand hebben trachten te bieden. Kort voor het verschijnen van het werk van mevrouw Berghuis had ik, zonder enige wetenschappelijke pretentie, op grond van zeer persoonlijke belangstelling enig onderzoek verricht in archieven van mijn geboorteplaats Winterswijk over de jaren 1938 en 1939. Bij dat onderzoek bleek, dat in die periode vier Nederlanders die voor joodse vluchtelingen in de bres gesprongen waren, een uitwijzingsbevel hadden gekregen. Het verblijf in de grensstrook, het zogenoemde bewakingsgebied, werd hun ontzegd, soms voor een beperkte periode, soms definitief. Zij dienden zich dus elders in Nederland ten westen van de grensstrook te vestigen. Deze uitzetting werd wettelijk gefundeerd. Door hun humanitaire hulp brachten de uitgewezenen de neutraliteit van Nederland tegenover nazi-Duitsland in gevaar! Ik heb geen reden om te veronderstellen dat dit uitwijzingsbeleid zich tot Winterswijk heeft beperkt. Ik beschik echter niet over stukken om deze veronderstelling te staven. Bij de Riod is over dit deel van het overheidsbeleid niets bekend. Wie van de lezers kan mij over andere (grens-)plaatsen informatie verschaffen?

Den Haag,

M.S.R. Nihom

Wallenberg

In de bespreking van Zakendoen tot elke prijs door Gerard Alders en Cees Wiebes (Boekenbijlage, 28 juli) wordt de familiespreuk van de Wallenbergs ‘Esse non videri’ vertaald met ‘Zijn, niet gezien worden’. Gezien worden wilden de Wallenbergs echter wel. Ze waren zelfs zeer ‘gezien’ (‘Een onberispelijke houding was een van de aspecten van hun imago’). Met de spreuk is natuurlijk bedoeld: ‘Zijn, niet schijnen.’ Oplettende gymnasiasten herinneren zich dat in het Latijn de passieve vormen van ‘zien’ - vidor, visus sum met de infinitivus praesentis videri - in de eerste plaats ‘schijnen’ betekenen. Dat de Wallenbergs niet waren wat zij schenen en dus juist handelden in weerwil van hun devies, blijkt uit het besproken boek.

Amsterdam,

Rudolf Misset