Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Al die willige, troostende vrouwen
Scott Turows tweede bestseller

The burden of proof door Scott Turow Uitgever Bloomsbury, 515 p. Importeur Nilsson & Lamm, f 48,30

R. Ferdinandusse

Er zijn boeken die terecht bestseller worden. Drie jaar geleden, bij voorbeeld, werd Amerika verrast door een boek van een officier van justitie uit Chicago, Scott Turow. Zes jaar lang had hij in zijn vrije tijd geschreven aan Presumed Innocent (in Nederland: De aanklager), een ijzersterke thriller in een roman. Uitgevers boden zulke hoge bedragen dat Turow kon kiezen voor een wat minder betalende, maar befaamde literaire uitgever. In Engeland kreeg het boek de Silver Dagger als beste, buitenlandse thriller van het jaar. Het boek stond lang op de hitlijsten, hoewel het duur en dik was - maar van de 430 bedrukte bladzijden was er niet één te veel.

Nu, drie jaar later, is er weer een boek van Scott Turow: The Burden of Proof. Het is opnieuw dik, zelfs dikker dan het eerste: 515 pagina's. Opnieuw speelt het verhaal zich af in juristenkring, de hoofdpersoon is een van de figuren uit Presumed Innocent. En opnieuw: een bestseller - maar dit keer niet verdiend.

Sandy Stern, de hoofdpersoon uit The Burden of Proof is advocaat van zijn zwager, Dixon, een goudgeldverdienende zakenman, wiens trucs plotseling door het openbaar ministerie worden onderzocht. Justitie weet zoveel van Dixons ondeugende handel en wandel dat Stern vermoedt dat justitie een informant binnen het bedrijf van Dixon heeft.

Op het moment dat dat onderzoek in een stroomversnelling komt gebeurt de ramp die het boek opent. Stern komt thuis en ontdekt dat zijn vrouw, Clara, met wie hij dertig jaar getrouwd is geweest, totaal onverwacht zelfmoord heeft gepleegd. Het afscheidsbriefje is een raadsel. Zijn kinderen komen - het begin van een intrigerende roman. Heel langzaam introduceert Turow de verontrustende tekenen: Sterns vrouw en kinderen lijken voor hem onverwacht geheimen te hebben. Ondertussen komen episoden uit zijn lange huwelijksleven met Clara voortdurend in zijn gedachten terug. Turow heeft dat spannend geconstrueerd: elke keer als Stern, opgelucht en ferm, denkt te weten hoe het geheime leven van Clara in elkaar zat blijkt het net weer anders te zijn.

Zwangere officier

Turow beschrijft ook, niet zonder welbehagen, hoe het is als een man van achter in de vijftig plotseling weduwnaar wordt: onder het mom van ‘zo gaat het tegenwoordig nu eenmaal’ bieden vele, wat eenzame vrouwen, zich dringend aan. Sterns afweer brokkelt snel, hij kiest er eentje uit en al gauw is hij als een teenager in de weer met condooms: screwing his brains out. (In het huidige fin-de-siècle Amerika is dat de manier waarop mannen en vrouwen elkaar complimenten maken.)

Stern, een workaholic, wordt door de zelfmoord, het verdriet en de verwarring, uit zijn gewone ritme gehaald en dompelt zich onder in een soort herontdekte seksuele vitaliteit. Volgens de Amerikaanse business-lectuur kan elke tycoon die op dat frivole pad geraakt zijn zakelijk functioneren wel afschrijven, en inderdaad lijkt Stern de greep op zijn leven een beetje kwijt te raken. Tot zijn eigen verbazing, maar ook opwinding, betast hij in een volle lift de billen van een vrouw, gaat met een secretaresse naar bed, vergrijpt zich aan de buurvrouw, wordt smoorverliefd op een zwangere officier van justitie en, op een paar bouquet-elementen na, worden al die rituele weduwnaarsbewegingen subliem in het verhaal verwerkt. Dat verhaal: Stern, en hoe het hem na de zelfmoord van Clara verder verging, zou een mooie roman geweest zijn, en Turow zit die dan ook met overgave te schrijven, aandachtig, wijdlopig, maar soms zeer indringend.

Scott Turow

Maar Turow zou niet de succesvolle Scott Turow zijn als er geen misdaad en recht in verwerkt werd. Na zijn eerste boek zei hij tegen het blad Vanity Fair: ‘Mijn enige zorg was dat het boek misschien te literair zou zijn voor een whodunit, en voor literaire lezers weer te veel whodunit.’ Voor dat éérste boek onnodige bezorgdheid: daar was de spanning van het begin af aan aanwezig. Een gruwelijke moord op een vrouwelijke officier van justitie, een moord die politieke consequenties lijkt te hebben, met een daardoor beladen politieonderzoek, met ouderwets bewijsmateriaal als vingerafdrukken en sperma, en dat allemaal nog eens uitlopend op een spannende rechtszaak van ruim tweehonderd bladzijden.

Maar in The Burden of Proof is er helemaal geen sprake van een whodunit. Die moet eerst worden opgebouwd: Stern zoekt naar gegevens over de zelfmoord van zijn vrouw, de justitie zoekt naar gegevens over de knoeierijen van Sterns zwager Dixon - en die laatste zijn inhoudelijk zo saai als maar te bedenken valt en worden óók nog eens vergezeld van vele bladzijden onduidelijke Amerikaanse rechtsgang. Een plot zonder enige spanning, het boek leeft alleen als Stern als romanfiguur in beeld is.

Hartaanval

Pas tegen het eind van het langdurige gedoe, als alle kaarten zijn geschud, wordt de zaak duidelijk en staat Stern voor een moeilijke keuze: door advocaat van Dixon te blijven kan hij zijn geweten als advocaat geruststellen, door de verdediging van Dixon neer te leggen kan hij de eer van zijn familie redden. Dat is een mooi ethisch en juridisch, zelfs spannend dilemma. Maar Turow was toen al op pagina 500 en verzon een einde dat de lezer treft als een natte dweil: Turow laat een van de personages (die er de laatste tijd toch al zo slecht uitzag) een raadsel. Zijn kinderen komen - het begin ook nog eens een politie-inspecteur zo gek om het lijk op een andere plaats neer te leggen. Daarmee zijn alle problemen opgelost, een gezocht en laf einde.

Turows eerste thriller was spannend en geestig (de vele anekdotes lieten zien dat het boek gebaseerd was op Turows eigen ervaringen), maar had bovendien nóg een dimensie. De benauwenis van een hoofdpersoon, die dacht dat hij alle feilen van het rechtsapparaat kende en toch nog onverwacht geconfronteerd werd met nog verdergaande corruptie, verzieking en vooroordeel: wat is recht nog waard als het voor zo velen geen recht meer is maar een politiek middel? (De Engels publiciste en detectiveschrijfster Joan Smith heeft in een hoofdstukje van haar essaybundel Misogynies - pas verschenen als Faber and Faber pocket - Turow scherp aangevallen. Alle corruptie en ellende zijn, in haar analyse van Presumed Innocent, terug te voeren op het feit dat de vermoorde vrouw, die het bed deelde met vrijwel alle hoofdpersonen, een vrouw is. Turow heeft alle corruptie en verderf samengebald in die ene vrouw, niet omdat de plot dat nodig had, maar omdat in Turows ogen een vrouw in het recht zulke ellende meebrengt. Helemaal overtuigend is haar betoog niet, maar wel een leuke achtergrond bij het lezen van Sterns avonturen met al die willige, troostende, en alles-willen-regelende vrouwen.)

Ook zo'n benauwende achtergrond ontbreekt in The Burden of Proof. Als het manuscript niet van Turow was geweest zou een beetje editor gezegd hebben: het is, in de eerste plaats, een prachtig gegeven, het verhaal van de zelfmoord en de ontrafeling daarvan dwingt tot doorlezen. Ten tweede, zou een béétje editor gezegd hebben, is Sterns tweede pubertijd ook fascinerend, het zal ons onder oudere lezers veel mondreclame opleveren. En de rest, daar kan minstens honderd pagina's uit, want al dat zakendoen houdt het lezen maar op. Maar het was een manuscript van de beroemde Scott Turow, die literaire roem zoekt. Dus werd er niks aan veranderd. Dus werd het ook een bestseller.

■