Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 6]

De staat van eeuwige vakantie
Alex Shoumatoff over de paradijselijke treurigheid van Florida

Florida ramble door Alex Shoumatoff Uitgever Vintage/Random House, 180 p. Importeur Van Ditmar, f 28,15

Louise Fresco

Een reiziger hoeft niet een schrijver te zijn (liever niet zelfs, denk aan wat ons dan aan reisverslagen te wachten zou staan!). Maar een schrijver moet wel iets van een reiziger in zich hebben om zich onbevangen naar het onbekende mee te laten voeren. Alex Shoumatoff is lange tijd vooral een reiziger geweest, die vanuit exotische oorden zijn verhalen de wereld in stuurde. Hij ontwikkelde een voorliefde voor de vochtige tropen en schreef boeken over zijn reizen naar de Congo en het Amazonebassin (In Southern Light; The Rivers Amazon) en over Afrika (African Madness). Dat laatste boek is overigens al meer dan een reisjournaal over gifslangen en lianen en bevat vier afzonderlijke beschouwingen over thema's als het proces tegen Bokassa, het leven van Dian Fossey en de bronnen van aids. Langzaam ontwikkelde de reiziger zich tot schrijver die niet meer het verre en het vreemde nodig had om zich te laten inspireren. Shoumatoffs literaire reputatie werd definitief gevestigd met Russian Blood, een schitterende familiekroniek over zijn adellijke voorouders in het prerevolutionaire Rusland en hun moeizame aanpassing aan de Noordamerikaanse samenleving in de jaren dertig en daarna. Ook hierbij was natuurlijk het buitengewone en exotische karakter van zijn familie niet onbelangrijk, maar Shoumatoff weet de lotgevallen van zijn voorouders uit te tillen boven de beperkingen van tijd en plaats. Russian Blood is daarmee ook een studie van het lot van immigranten en de kracht van familiebanden.

Prentbriefkaart, jaren dertig

Met Florida Ramble, over de huidige Amerikaanse staat, lijkt de schrijver dan eindelijk thuis te zijn gekomen. Althans, in geografische en chronologische zin, want al gauw blijkt Florida, door Shoumatoffs bril gezien, een van de meest bizarre plekken op aarde. De staat van de eeuwige vakantie, waar het klimaat koning is, ‘the hot dog circus world’, waar duizenden reclameborden langs de weg met de hel dreigen en het paradijs beloven, en alles wat daartussen zit te koop aanbieden. De staat van Disneyland, waar Alex Shoumatoff een ironisch en ook verbijsterend hoofdstuk aan wijdt. Florida, droomland voor jong en oud. Natuurlijk zijn er de onvermijdelijke hippies, compleet met tulband en spirituele massahuwelijken. Maar hun aanwezigheid valt in het niet bij de grijze immigratiegolf. Volgens sommige bronnen arriveren er meer dan drieduizend gepensioneerde Amerikanen per week om zich definitief in Florida te vestigen. Voor hen is een uitgebreide opvangindustrie ontwikkeld, met ‘adult mobile home communities’, ‘retirement homes’, villaparken met verschillende modellen woningen, uitgespreid over eeuwig groene grasvelden. Alles voor de ‘happy, ambulatory adult’, met golfbanen en zwembaden en recreatieprogramma's zodat niemand zich hoeft te vervelen. En met de nodige kerken en liefdadigheidsinstellingen voor de liefhebbers (‘higher interest on your heavenly investment’). Met de gepensioneerden en de vakantiegangers uit het noorden is ook een nieuw type zakenlieden Florida binnengekomen, handelend in auto's, in onroerend goed, in boten, of neonreclames. Zakeninstinct uit Chicago en elders dat de eenvoudige, relaxte stijl van de oorspronkelijke bewoners volledig heeft beïnvloed.

Pleistoceen

Het resultaat is een afzichtelijke mengeling van in schreewende kleuren opgetrokken nieuwbouw, dreunende muzak (‘It's a small, small world’ enzovoort), plastic kerstbomen en overvolle warenhuizen, bevolkt door nors kijkende ouderen in grote, roze auto's. Van de schitterende Everglades, de moerasmeren en de eilanden is straks weinig meer over dan wat omzoomde parkjes. Shoumatoff wijst er terecht op dat Florida in ecologisch opzicht een van de meest kwetsbare staten van de Verenigde Staten is, en beschrijft hoe veel van de oorspronkelijke vegetatie en kustgebieden ten onder zijn gegaan aan ontwikkelingsprojecten. Ook deze passages zijn de moeite waard, minder sensationeel dan zijn beschrijving van de menselijke illusies, hoewel hij nog steeds lijdt aan het euvel dat hem in zijn eerdere reisboeken plaagde: te veel willen vertellen, te veel willen laten zien dat hij zijn bronnen bestudeerd heeft en het verschil tussen, om maar wat te noemen, Pleistocene en Pliocene kalkgronden haarscherp uit kan leggen. Aan de onderzijde van de samenleving in Florida bevinden zich de illegalen: de seizoensarbeiders die tijdelijk werk hopen te vinden op de sinaasappelplantages, huizend in bouwvallige pensions, drinkend op de veranda's langs de snelwegen en nostalgische liedjes zingend. Het is een treurige wereld, waar alleen het geforceerd in stand houden van een illusie nog een glimlach op de lippen kan brengen. In Florida Ramble heeft Alex Shoumatoff het exotische en het gewone (zo gewoon dat het ‘contemptibly familiar’ wordt) bij elkaar gebracht. De reiziger heeft eindelijk ingezien dat het surrealistische in eigen land ligt te wachten op een schrijver.

■