Churchills ‘finest hours’
Een golf van Churchilliana in paperback
Bert Zeeman
Begin dit jaar herdacht Engeland het feit dat zijn grootste staatsman van deze eeuw, Winston Churchill, vijfentwintig jaar geleden overleed. Na een langzame geestelijke en lichamelijk aftakeling raakte Churchill op 10 januari 1965 in coma; veertien dagen later overleed hij op een leeftijd die slechts de allersterksten bereiken: negentig jaar. Sterk moeten ook de boekenplanken zijn van degene die zijn collectie Churchilliana compleet wil houden. Niet gehinderd door enige angst voor overvoerdheid van de markt blijven Britse uitgeverijen de ene na de andere lading nieuwe biografieën en deelstudies, herdrukken en paperback-uitgaven over ons uitstorten. Een greep uit de meest recente golf levert in de eerste plaats herdrukken van Churchills autobiografische geschriften op. In My Early Life (Mandarin, 385 p., f 29,30), My African Journey (Mandarin, 134 p., f 25,15) en The Boer War (Mandarin, 405 p., f 29,30) doet hij verslag van zijn jeugd, zijn tocht door Oost-Afrika in de voetsporen van Stanley en Livingstone, en zijn expedities in zuidelijk Afrika ten tijde van de Boerenoorlog. Zijn gevangenneming door de Boeren en latere ontsnapping bezorgden hem in 1899 landelijke bekendheid en in de vijfenzestig jaar erna zou Churchills naam nauwelijks meer uit de Britse kranten verdwijnen. Sterk autobiografisch getint, maar ook niet gespeend van historische en literaire kwaliteiten, is zijn zesdelige geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Hij kreeg er in 1953 de Nobelprijs voor de literatuur voor. Voor wie zes delen te veel vindt is er ook een samenvatting in één deel: The Second World War (Penguin, 1011 p., f 40, -) is een aanrader voor iedere geïnteresseerde in de diplomatieke en krijgsgeschiedenis van het conflict dat Churchill zijn ‘finest hour’ bezorgde.
Het is inmiddels al weer twee jaar geleden dat Martin Gilbert zijn monumentale, achtdelige biografie over Churchill afsloot en degene die in de afgelopen jaren likkebaardend de hardcover-edities aan zich heeft voorbij laten gaan, kan nu zijn hart ophalen aan de prettiger geprijsde paperbacks. Eind vorig jaar verschenen de twee oorlogsdelen Finest Hour (Minerva, 1308 p., f 35, -) en Road to Victory (Minerva, 1417 p., f 35, -) al en nu zijn er opnieuw twee delen uitgekomen. The Challenge of War (Minerva, 988 p., f 43,75) en World in Torment (Minerva, 967 p., f 43,75) vormen de delen 3 en 4 uit Gilberts reeks. Zij handelen over de periode 1914-1922, jaren waarin Churchill bijna constant regeringsverantwoordelijkheid droeg. Weliswaar trad hij in de zomer van 1915 af als First Lord of the Admiralty na de desastreuze Gallipoli-campagne, maar na een kort intermezzo in de loopgraven van Noord-Frankrijk keerde hij in 1917 als minister van Bewapening al weer terug in de regering. Daar ontpopte hij zich als een van de ferventste bestrijders van het bolsjewisme; een houding die vanaf 1917 als een rode draad in zijn denken en politiek handelen is terug te vinden. Zo vormde anticommunisme een van de motieven voor Churchill om gedurende de Tweede Wereldoorlog Charles de Gaulle als leider van het nietverslagen Frankrijk te steunen. Met als centraal thema de kleurrijke relatie tussen deze twee giganten, met name gedurende de oorlog, schreef François Kersaudy bijna tien jaar geleden een van de betere studies over Churchill van het afgelopen decennium. De nieuwe paperback-versie van Churchill and De Gaulle (Fontana Press, 481 p., f 32,80) is op enkele punten aangepast aan nieuwe inzichten uit de afgelopen jaren. De ware Churchill-fan kan ook hier dus niet omheen.
Ook van de Churchill-biografie van Gilberts enige concurrent van formaat, de Amerikaan William Manchester, zijn nu goedkopere edities beschikbaar. Met The Last Lion (Cardinal, 821 p., f 36,50) en The Caged Lion (Cardinal, 756 p., f 32,80) is Manchester tot 1940 gevorderd en zijn vermogen om minder feiten dan Gilbert vast te leggen, maar meer oordelen uit te spreken doet uitzien naar het derde, afsluitende deel van zijn biografie. Om geheel andere redenen zitten Churchill-watchers ook uit te kijken naar het tweede deel van Churchill's War, de studie van de in Engeland en daarbuiten zeer omstreden historicus David Irving. In het eerste deel, The Struggle for Power (Arrow Books, 666 p., f 36,50), schildert Irving Churchill af als de lijkbezorger van niet alleen het Duizendjarig Rijk van Hitler maar ook van het Britse Empire. Twee jaar geleden wenste geen enkele Britse uitgeverij zich aan dergelijke ‘heiligschennis’ te branden zodat Irving zijn toevlucht moest zoeken tot de Australische uitgeverij Veritas, maar blijkbaar durft men het nu wel met een paperback aan.
Winston Churchill, tekening van David Levine
■
Auteursrechtelijk beschermd