Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

De zintuigen
Vervolg van pagina 1

Een ‘saaie, sceptische blanke’ is Gonzalez-Crussi dan ook allerminst. Eerder is hij, tot in zijn naam toe, een fraai voorbeeld van de intellectuele vitaliteit van de mengvorm. Zijn naam wijst op een gemengde afkomst: zijn vader is Mexicaan, zijn moeder Italiaanse. Dat verklaart wellicht zijn zeldzame multiculturele eruditie: net als zijn fameuze landgenoot Octavio Paz put hij even gemakkelijk uit de Europese klassieke en moderne literatuur als uit de Mexicaanse en menige andere niet-Westerse (volks)cultuur. Gonzalez-Crussi is patholooganatoom, hij is verbonden aan de North Western University en aan het Children's Memorial Hospital in Chicago. Meulenhoff gaf eerder drie essaybundels van hem uit. Ik moet tot mijn schaamte bekennen dat die drie boeken volledig aan mij zijn voorbijgegaan. Maar ik realiseer me tegelijk wat een geluk het is die dus nog voor de boeg te hebben, want Gonzalez-Crussi is eerst en vooral een zeer begenadigd schrijver.

Gonzalez-Crussi begint zijn boek met een verhandeling over pijn (zijns inziens een fundamenteel raadselachtig, onverklaarbaar en niet eenduidig localiseerbaar verschijnsel). Diane Ackerman begint voorspelbaarder, namelijk met een serie uiteenzettingen over ruiken. Dat is voorspelbaarder omdat het reukvermogen het laagste, het meest archaïsche, directe en onontkoombare van onze zintuigen is. Het heeft de geringste binding met het intellect, de sterkste met de seksualiteit. Ackerman vermeldt, net als Gonzalez-Crussi, vele sterke staaltjes op dit gebied, maar met dit verschil dat zij zich bij voorkeur baseert op wetenschappelijk onderzoek, in het bijzonder bij dieren. Zo lezen we bij haar bijvoorbeeld dat muizen minimale genetische verschillen met betrekking tot immuniteit tegen bepaalde bacteriën kunnen ruiken, wat tot gevolg heeft dat ze bij de partnerkeuze muizen met zoveel mogelijk andere immuniteiten prefereren, om zich zodoende van een ijzersterk nageslacht te verzekeren.

Illustratie uit ‘Wunderblock’

Zoogdieren

Ackermans boek staat vol aardigheidjes en wetenswaardigheden van dit type. Soms trapt ze wel eens een open deur in, bijvoorbeeld als ze vertelt dat mensen in tegenstelling tot dieren niezen met de mond open, terwijl ze het toch veel verraderlijker feit onvermeld laat dat die beschamende explosie ons dwingt de ogen te sluiten. Maar Diane Ackerman schrijft goed, haar boek is bij vlagen zeer interessant, ofschoon het tot het einde onzeker blijft of ze niet toch een beetje in Gonzalez-Crussi's categorie van de saaie, sceptische blanke thuishoort. Tegenover synesthetische gewaarwordingen staat ze in elk geval nogal sceptisch. Ze rangeert ze veiligheidshalve op het zijspoor van de moderne kunst. En ze citeert een neuroloog die meent dat synesthesieën ons eraan herinneren ‘hoe vroege zoogdieren zagen, hoorden, ruikten, proefden en voelden’. Ik weet niet waarom, maar ik moet weer onweerstaanbaar aan een paar regels van Leo Vroman denken, regels waarin hij zich schaamteloos oefent in het verdragen van de afwezigheid van zijn geliefde: ‘Hoewel ik alles van je lust / heb ik maar een keer of twee / de warme bril van de wc / gekust gezoend gekust.’

Het boek van Diane Ackerman is altijd minstens boeiend, dat van Gonzalez-Crussi is weinig minder dan briljant. Het is veelzeggend dat hij zijn boek heeft opgedragen aan de nagedachtenis van Italo Calvino, ‘die De vijf zintuigen had willen schrijven’ - en drie daarvan, vergeet de auteur te vermelden, ook daadwerkelijk heeft geschreven. Die opdracht, die blijkbaar ook een opdracht aan zichzelf was, is niet te hoog gegrepen: de verhalen in Gonzalez-Crussi's Vijf zintuigen zijn zonder twijfel van het niveau-Calvino. Alleen al het slotverhaal, over zijn vader, diens roemrijke soldatenverleden, zijn problemen met de slapte van de moderne tijd en zijn verwoestende hartstocht voor de heetste, brandendste paprikasauzen, rechtvaardigt de aanschaf van dit boek ten volle.

■