Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 7]

Een leven als een patroon
De success story van Laura Ashley

Laura Ashley A Life by Design door Anne Sebba Uitgever Weidenfeld & Nicolson, 207 p. Importeur Consul Books/Roodveldt Import, f 58,65

Diny Schouten

‘In Laura's wereld kwamen dromen werkelijk uit,’ schrijft Anne Sebba ergens achterin haar biografie van de Welse textielbarones Laura Ashley. Al meteen in Laura Ashley; A Life by Design noemt Sebba ‘The Ashley Story’ een sprookje, ‘een bíjna rags to riches-verhaal waarvan het happy end tragisch bekort is door de dood van de heldin.’

Uit Sebba's eigen verslag blijkt dat ze de sprookjesachtigheid overdrijft. Laura Ashley (Mountney, van zichzelf, en op dat moment net zestig geworden) overleed op 17 september 1985 na een ongelukkige val van een trap. Ze liet een concern na dat op het punt stond om naarde beurs te gaan, en dat bij de aandelenuitgifte een maand of wat later 270 miljoen pond waard bleek te zijn. De investering, een kleine vijfentwintig jaar eerder, had tien pond bedragen. Daar had echtgenoot Bernard wat hout, verf en textiel voor gekocht ten einde een zeefdrukraam te construeren. Zijn zwangere vrouw moest veel rusten en had gemerkt dat er voor het patchwork dat ze wilde ondernemen geen bij elkaar passende bedrukte stofjes te vinden waren. Ze zocht en vond de voorbeelden om ze zelf te maken in oude patronenboeken - nog steeds is het succes van haar onderneming (kleding, maar meer nog woningtextiel) gebaseerd op kopieën van Victoriaanse of anderszins vagelijk antieke modellen, patronen en dessins. Kunsthistorisch geschoold personeel ergerde zich er in latere jaren aan dat de collecties een merkwaardige rommelzooi vormden van achttiende- en negentiende-eeuwse stijlen door elkaar heen, en voor wie enigerlei kennis had van couture of confectie was de kwaliteit van de afwerking een affront. Wie er wat van zei, hoog of laag in de onderneming, werd voor maanden afgestraft met een ijzige reactie. ‘Ze was onmiskenbaar een moederfiguur, vol zorg, meeleven en belangstelling,’ schrijft Sebba met iets te diepe bewondering, ‘maar als werkgeefster kon ze veeleisend zijn, met een onwrikbare, stalen kern.’

Charleston

De formule - goedkope en toch in textiel overvloedige kleren die zowel landelijk leven als drama uitstraalden - had een verbazend succes. Hoorde tot de klanten niet een heuse sprookjesprinses? De doorzichtige rok waarin kleuterleidster Diana Spencer voor het eerst als koninklijke verloofde werd gefotografeerd, kwam uit Laura Ashley's eerste Londense boutique. De foto ‘deed immens veel voor het image’ en vormde de basis voor de Amerikaanse expansie. Toch, precies zoals nodig is om de biografie diepte te geven, maakte de aanwas van het kapitaal dat na tien jaar van zeer hard werken was gaan groeien niet gelukkig. Het had als vanzelf geleid tot een jetsettend leven dat Laura Ashley afsneed van haar verlangens naar pastorale vredigheid en ‘keeping your values intact’. De Ashleys kochten er huizen als kastelen voor. Die stonden in Noord-Frankrijk, de Côte d'Azur, Brussel, Palm Beach, en op de Bahama's. Voor het permanent onderweg zijn stonden een vliegtuig en een meereizende kokkin ter beschikking, maar haar geliefde Wales was onbereikbaar geworden: vanwege de belastingen was voor vestiging in het buitenland gekozen. Zelfs een bezoek aan de kinderen, in Engeland, kon de status van het echtpaar als non-residents in gevaar brengen. Vriendinnen die de biografe sprak meldden dat rond Laura in die laatste jaren ‘a deep sense of loss’ voelbaar was.

Zo'n bestaan, dat moet de biografe op andere plaatsen ook wel toegeven, was in het geheel niet conform Laura's nostalgische dromen van geluk. Die waren geënt op wat ze zich voorstelde bij ‘Victoriaans’ en uit Jane Austen gehaald. ‘Ze hield niet van Dickens.’ Laura Ashley's idee van gezegendheid (en van Gods opdracht, want ze was erg christelijk) was het thuis gezellig maken en het gezin bijeen houden - een rol die ze erg vrouwelijk en vervullend vond. Ze had een afschuw van pubs, en het leek haar de taak van de huisvrouw om haar man daaruit weg te houden. Ze was sterk gekant tegen het buitenshuis werken van vrouwen. Ze verzette zich tegen de oprichting van crèches in haar eigen bedrijf, en werkneemsters met nog jonge kinderen thuis konden dan ook niet op haar sympathie of medewerking rekenen. Met haar eigen geval ging ze enigszins schizofreen om: Bernard mocht er geen last van hebben dat ze werkte en ze ruimde daarom direct haar papieren weg zodra hij thuiskwam (vanaf het begin van hun huwelijk ‘hinderde het Bernard erg dat zijn vrouw met wat voor werk dan ook bezig was’). Tegenover haar (vier) kinderen was haar houding op een andere manier drastisch. Ze stuurde ze, om haar handen een aantal uren per dag vrij te hebben, jaren achtereen om halfvijf 's middags naar bed. Tegenover journalisten pochte ze dat háár kinderen niet van huis weg zouden willen, ‘zoals de kinderen van andere mensen doen’. Ze was diep geschokt toen haar twee oudste kinderen, de zestien- en vijftienjarige David en Jane, zich wel degelijk zo rap als mogelijk aan het ouderlijk beheer onttrokken en zich in Londen vestigden. Later, toen de kinderen posities gingen innemen in Laura Ashley plc, kwam dat allemaal weer goed. Laura's tweede zoon Nick erfde haar oog voor verkoopbare stofontwerpen; ze had het er moeilijk mee toen hij de ‘Charleston’-collecties van Vanessa Bell en Duncan Grant uit de jaren dertig succesvol liet kopiëren. De artistieke, kleurige Charleston-dessins bleken het concern uit een tijdelijk slop te halen. Laura liet het stilzwijgend passeren: ‘Hoe meer ze las over de levensstijl van Bloomsbury in het algemeen en van Charleston in het bijzonder, hoe sterker haar ongerustheid werd dat ze betrokken werd bij een groep wier morele waarden ver waren verwijderd van die van haarzelf.’

De opening van een ‘Laura Ashley’-winkel in Bordeaux, 1978. Midden: Bernard, tweede van rechts: Laura

Het ‘rags to riches’-aspect is in A Life by Design letterlijk te nemen: de kwaliteit van het katoen bleef lange tijd verontrustend voddig. Katoen als zodanig was onderdeel van de Ashley-ideologie: het hoorde net zo onvervreemdbaar bij het bewust landelijke imago van het bedrijf als de tekst op de labels: ‘Made in Wales’. Dat dat bedrijf ‘Laura Ashley’ ging heten was omdat dat imprint beter paste bij de eerste produkties aan schorten en ovenwanten; het eerste woningtextiel en -behang werd verkocht onder de naam van Bernard. De gezamenlijk opgerichte firma was ingeschreven als ‘The Ashley Mountney Company’; Bernard was er technisch en zakelijk de motor van, een erkentelijkheid die Laura hem haar leven lang op nogal stuitend overdreven wijze betoonde. Laura bleek begiftigd te zijn met de artistieke genialiteit die goud van de samenwerking maakte. Een bijkomend voordelige factor was haar naam, ‘timeless, classless and very English’, schrijft Sebba. Enigerlei formele opleiding hadden de twee niet gehad, ze deelden hun gedrevenheid om uit hun (tamelijk lower class) achtergrond te breken. ‘Zij waren elkaars uitdaging,’ zo legt Sebba zedig het succes van hun combinatie uit. Aan het boek valt te merken dat ze soms op eieren loopt om Sir Bernard (die het voorwoord schreef) en de familie te vriend te houden. Een kwestie die ze daarom diplomatiek afhandelt, is de vervuiling die de steeds uit zijn krachten groeiende fabriek halverwege de jaren zeventig begon te veroorzaken, en waartegen de lokale waterzuiveringsinstanties gingen procederen: ‘Gelukkig werd Laura hier nooit persoonlijk in betrokken.’

Laura Ashley
daily express

Yves St. Laurent

Sebba's toon is ook elders verzoenend, maar het is natuurlijk niet haar schuld dat de Laura Ashley-story zo vol onoplosbaar tegenstrijdigs zit. Het is grappig om te bedenken, zoals Sebba doet, dat de grote expansie van het concern zich voltrok in de tijd van minirok en pil. Het bevestigde Laura Ashley in haar ideeën dat bandeloze seks iets heel verkeerds was, en dat het uiteindelijk het diepste verlangen van de meeste mensen was om ‘een gezin te stichten, een tuin te hebben en zo prettig mogelijk te leven.’ ‘LA’, zoals het personeel haar verplicht moest noemen (Bernard was ‘BA’), had ideeën over mode die Sebba ‘puriteins’ noemt, en die ze in verband brengt met William Morris en Reformers als Amelia Bloomer en dr. Gustav Jaeger (die van het ondergoed). Dat klopt ook wel met Laura Ashley's afkeer van vrouwelijke behaagzucht, en haar eigen voorkeur voor een praktische garderobe: ze droeg eeuwig een rok met bloesje en vest - van elk twee, plus een schort, plus een jas en een jack. Meer was niet nodig, vond ze, het vormde volgens haar de ‘basisgarderobe’ zoals iedere vrouw die zou moeten hebben (en die overigens nog stamde uit haar Marva-tijd, waarvan ze érg genoten had). ‘LA’ maakte in geschrifte propaganda voor het gezonde, tuinierende, wassende en strijkende, verzorgende leven (‘háár idee van wat een werkende vrouw deed,’ zegt Sebba met enige ironie). Maar die ideologie is ver verwijderd van de romantische kleren die haar naam dragen (de overmaat aan erin verwerkt textiel had pijnlijk veel te maken met overproduktie van de Ashley-fabriek in Carno, Wales en Helmond, Holland), en van het publiek dat er dol op was: keurige secretaressen, vermoedt Sebba, die er ongetwijfeld hun dromen over hoger leven mee voedden. Het lieflijke, antiseksuele appeal van de kleren die ze maakte, rijmt in ieder geval weer wonderlijk wel met met Laura's Victoriaanse idee van wat aantrekkelijk en fatsoenlijk hoorde te zijn in een vrouw. Vrouwelijk winkelpersoneel dat vasthield aan de weigering om er geen beha onder te dragen, kreeg te verstaan dat ze haar langste tijd bij de firma gediend hadden.

Ashley zelf droeg overigens vanaf haar veertigste haar eigen kleren niet meer: haar onafscheidelijke vest was in later jaren bij Yves St. Laurent of bij Sonia Rykiel gekocht. De etiketten knipte ze eruit, bang dat Bernard ze zou zien en mishaagd zou zijn dat ze ze niet door de company liet maken. De onderdanigheid ging ver. ‘Mannen zijn jagers, en vrouwen zijn ervoor om de jagers te behoeden,’ had ze parmantig tegenover interviewers verklaard, en dat leidde er in de praktijk toe dat ze om Bernards plezier in zijn zeewaardig jacht niet te bederven haar watervrees en zeeziekte in stilte verdroeg. Het zou geen zin hebben gehad als de biografe er iets lelijks van gezegd zou hebben. Laura's gestroomlijnde leven had zin en bedoeling. De portee is vroom: voor Laura werd de zin van haar ‘zelfontworpen’ bestaan gevormd door Bernard. ‘Zonder hem zou het geen betekenis hebben gehad.’

■