Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Miles Davis nóg dichterbij
De verpletterende schelmenbiografie van de King of Jazz

Miles De autobiografie door Miles Davis en Quincy Troupe Vertaling Irene Eichholtz, Wim van Klaveren, Ruud Meijer en Jan Stassen Uitgever Van Gennep, 383 p., f 54,50

Rudie Kagie

Misschien moet Miles Davis weer eens een plaat maken die uitblinkt door een sterke titel (zoals in 1986, toen hij in de roos schoot met Tutu) of een modieuze hoes (zoals in 1985, toen hij zich voor You're Under Arrest in zwart leder en de juiste pose liet fotograferen; net Michael Jackson, maar dan anders) want de autoriteit van de inmiddels vierenzestigjarige trompettist is tanende. Het North Sea Jazz Festival, waar hij jarenlang als openingsattractie stond geprogrammeerd, degradeerde hem naar een laat tijdstip in de nacht van vrijdag op zaterdag. Zijn platen uit de periode waarin hij nog ‘cool’ speelde staan voor een tientje in de uitverkoopbakken.

De enige keer dat ik Miles ‘live’ hoorde en zag was tijdens een rommelig North Sea-concert - en ik stond paf. Met een pruik en een enorme zonnebril die driekwart van zijn gezicht bedekte had het idool zichzelf nagenoeg onzichtbaar gemaakt. Wat een lef. Voorovergebogen, met de rug naar het publiek, blies hij af en toe een paar gouden noten, maar het échte werk liet hij aan de jongens van de elektronika en de luidruchtige sidemen over. Op een bepaalde manier dwong hij toch wel respect af: op dit slagveld zegevierde de flair over de kunst en de vent over de vorm. De muzikant dreef voor tachtig procent op een ijzersterk ego en voor twintig procent op muziek. In dat licht wekt het nauwelijks verbazing dat Miles Davis, naar Herald Tribune onlangs meldde, zich aan een nieuwe carrière waagt: als filmster zal hij ongetwijfeld met verve de hem toegemeten schurkenrol vervullen.

Inmiddels moet met de boeken waarin de muzikale kant van het onderhavige fenomeen werd belicht een aardige plank te vullen zijn. In ons land deed Michiel de Ruyter al in de jaren zestig een poging, twee jaar geleden gevolgd door de jazzjournalist Ruud Kuyper, die zijn verhandeling Miles Davis dichterbij noemde. Afgezien van twee kloeke delen over de muzikale ontwikkeling van Davis' muziek door de Amerikaan Jack Chambers (strikt voor gevorderden) verschenen in Groot-Brittannië informatieve pockets (voor beginners) van Barry McRae en Ian Carr. Beiden noemden hun boek Miles Davis. Het is doorgaans niet onaardig, maar er kleven twee nadelen aan: de auteurs laten zich door bewondering leiden (en bewondering maakt, zoals bekend, blind) en Miles Davis háát journalisten en interviewers. Bij Kuyper leidt dat tot zo'n omzichtige benadering van de trompettist, dat het op de lachspieren werkt: hij moest zich bedienen van een stiekem interview terwijl ‘een cassetterecorder vol overgave draaide in mijn broekzak’.

Miles Davis
frans schellekens/hollandse hoogte

Hoeveel eenvoudiger had de Amerikaanse publicist Quincy Troupe het, die de bandrecorder openlijk op tafel kon zetten om de meester ongebreideld aan het woord te laten. Het resultaat, een turf van ruim driehonderdtachtig pagina's, verscheen kort nadat de gebonden editie van Simon & Schuster in de winkel lag al in Nederlandse vertaling bij Van Gennep. Dat was een huzarenstukje, te meer omdat feitelijke onjuistheden die het origineel ontsierden op het nippertje in de vertaling konden worden rechtgezet.

Souteneur

Het is ronduit een verpletterend boek, zonder meer het beste in zijn soort. Miles wordt allerminst gehinderd door de terughoudendheid die zijn schrijvende aanbidders zo voorzichtig op de tenen deed lopen. De onaantastbare king die op het podium zo'n stoere arrogantie uitstraalt was niet van plan iets of iemand te ontzien. Hij vertelde Troupe dus alles, inclusief de details over zijn morsige verleden als souteneur, alcoholist, heroïnegebruiker en vechtersbaas. Van de muzikale godheid Charlie Parker, met wie hij intensief samenwerkte, blijft als mens weinig over. Met grote stappen banen de auteur en zijn als co-auteur vermelde geïnterviewde zich een weg door de jazzgeschiedenis.

De koning loopt al even mee in het vak: ‘Tegen de tijd dat ik twaalf was, was muziek het belangrijkste in mijn leven’ - en dan schrijven we 1938. Een lange lijst van geraadpleegde personen, die aanvullende informatie verschaften, duidt erop dat alles grondig werd gecheckt, dus we mogen aannemen dat al die treurige verhalen over de verloedering die de zwarte, Amerikaanse jazz in de jaren veertig en vijftig in haar greep had volkomen waar zijn. Ik kan niet zeggen dat Miles Davis boven aan mijn lijstje met favoriete trompettisten staat (kwestie van smaak) en het boek geeft geen aanleiding dat oordeel te herzien. Maar het is frappant hoe naadloos de indruk die hij maakte toen hij een paar jaar geleden met zijn rug naar het publiek een minimale solo blies wordt bevestigd door dit proza. Hij maakt er ook geen geheim van, hij verzwijgt niets. Dol op mooie kleren, de lieveling van honderden vrouwen, hij speelt en verder kan iedereen de pot op.

Met een ander boek dan deze vlegelachtige schelmenbiografie zou hij zijn performance op het concertpodium hebben moeten herzien. Nu is alles goed. Lezers van de Nederlandse vertaling moeten het veelvuldig gebezigde invectief ‘klootzak’ voor diep bewonderde collega's als Dizzy Gillespie of John Coltrane trouwens met een korreltje zout nemen. Het is minder onvriendelijk bedoeld dan het lijkt. Om de twee zinnen gebruikt Miles het woord motherfucker. Gewoon, omdat het bij hem past.

■

Miles Davis speelt op 13 juli op het North Sea Jazz Festival, Scheveningen.