Grootmachten als handelsreizigers
Donald Cameron Watt over de oorsprongen van de Tweede Wereldoorlog
How War came The Immediate Origins of the Second World War, 1938-1939 door Donald Cameron Watt Uitgever Pantheon Books, 736 p. Importeur Van Ditmar, f 74,60
Bert Zeeman
De Britse historicus Donald Cameron Watt is een graag geziene gastspreker en ‘commentator’ op internationale congressen. Voor iedereen herkenbaar met zijn bril met blauwgetinte glazen en stropdassen bedrukt met een snoek of een palmboom, staat hij immer in het middelpunt van de belangstelling. Watt bezit een fenomenale kennis van de geschiedenis van de internationale betrekkingen in deze eeuw, is zeer ingewijd in de Britse intelligencewereld en derhalve een ware bron van anekdotes over regeringsleiders, politici en hun ambtenaren. Een gesprek of discussie wordt dan ook al zeer snel door hem gedomineerd, maar slechts zelden wekt dat wrevel op. Voornaamste reden daarvoor is dat Watt altijd bereid is tot controversiële en tot verder nadenken stimulerende uitspraken. De natuurlijke Britse arrogantie waarmee die uitspraken vaak gepaard gaan moet je dan maar op de koop toe nemen.
Watt heeft het met name vaak voorzien op zijn Engelstalige collega's aan de andere kant van de oceaan. Naar zijn mening wordt in de Verenigde Staten in het vakgebied dat hem zo na aan het hart ligt, de geschiedenis van de internationale betrekkingen of diplomatieke geschiedenis, te insulair gedacht en te veel gedaan aan navelstaarderij. Alhoewel dergelijke kritiek van iemand die zelf afkomstig is uit het perfide Albion wellicht niet overtuigend overkomt, heeft Watt in die zin wel gelijk dat zijn Amerikaanse collega's zich bijna uitsluitend met de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten bezighouden, de politiek van andere staten slechts vanuit het perspectief van Washington wensen te bezien en praktisch zonder uitzondering zich weinig gelegen laten liggen aan (archief)materiaal uit de Oude Wereld, laat staan aan niet-Engelstalige bronnen en publikaties.
Von Ribbentrop en graaf Ciano in Wenen tijdens de conferentie om het Praag-Boedapest-conflict, 2 november 1938
archief spaarnestad
Watt is dan ook pas vier pagina's onderweg in zijn voorwoord tot How War Came of de Amerikanen hebben de eerste sneer al te pakken. Zijn opmerking dat de Tweede Wereldoorlog in Europa in september 1939 begon, wordt gevolgd door de toevoeging ‘despite the cataloguers of the Library of Congress who date its beginning to December 7, 1941’. Die kunnen ze weer in hun zak steken, hoor je hem denken. Het is vervolgens alleen jammer voor Watt dat die catalografen het in de Amerikaanse editie van How War Came nu eens een keertje goed hebben gedaan. Zij ontsluiten zijn boek namelijk netjes met: ‘World War, 1939-1945. Causes’.
In al hun kortheid geven die trefwoorden exact aan waar het boek over gaat: de gebeurtenissen die geleid hebben tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, van de conferentie van München in september 1938 tot de oorlogsverklaring van Groot-Brittannië aan Duitsland op 3 september 1939. Niet alleen vanuit Brits of Duits perspectief. Watt tracht de gebeurtenissen te beschrijven vanuit het gezichtspunt van alle staten die in het jaar na München getracht hebben de loop van de gebeurtenissen te beïnvloeden. Van de eigenzinnige acties van de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Beek tot de bemiddelingspogingen van koning Leopold III en koningin Wilhelmina; van de interne strijd van president Roosevelt tegen zijn isolationistische senatoren tot de vaak onvoorspelbare en onverwachte manoeuvres van Hitler.