L.J. Jordaan
Vervolg van pagina 7
tige mensen. Ook de typische spattechniek, een soort van grauwsluier over de kleur, is een element dat men al bij Hahn - in de prentenserie Onder zwart regime - aantreft.
Een van de weinige nieuwe symbolen in het album, de bekende Oorlogsrobot van Jordaan, - het begrip robot ontstond pas na 1920 naar aanleiding van het toneelstuk RUR van Karel Čapek - is misschien toch ook niet zó origineel. Het is mogelijk dat Jordaan zich hierbij inspireerde op de op een affiche van het blad Storm-SS afgebeelde robot. Dit affiche werd in 1944 gepubliceerd.
Na de eerste enthousiaste ontvangst van Nachtmerrie over Nederland is het jarenlang vrijwel stil gebleven rond dit bijzondere boek. Jordaan tekende tot 1961 verder bij Het Parool, De Groene en Vrij Nederland. Daarna trok hij zich terug in het Gelderse Zelhem, waar hij in 1980 stierf. Slechts één keer tijdens zijn leven werden de oorlogstekeningen nog geëxposeerd. In een heruitgave van zijn album, dat intussen een antiquarische curiositeit was geworden, zag hij niet veel. Hij meende dat een jongere generatie de tekeningen niet zou aanvoelen.
Na zijn dood heb ik diverse keren getracht om toch een heruitgave te realiseren, maar er bleek geen belangstelling voor te zijn. Wel werden er enkele tentoonstellingen gehouden, echter alleen in de provincie (Zelhem, Apeldoorn en Assen). Een poging het werk in het Historisch Museum van Amsterdam te tonen, mislukte. Jordaan bleek een smet op zijn verleden te hebben, die de directie te bezwaarlijk vond om een expositie te organiseren. De tekenaar had in Het Leven (14de jrg., nr. 30, eind juli 1917) een joods echtpaar bespot met de gebruikelijke clichés van neuzen en kromme taal. Mijn bezwaren dat deze misstap te zwaar beoordeeld werd en dat Jordaan toch meer dan duidelijk had getoond geen antisemiet te zijn, werd niet gehonoreerd.
Deze heruitgave is daarom in zekere zin een rehabilitatie. Jordaan heeft dit eerbetoon meer dan verdiend. Zijn album is niet zomaar een rehabilitatie. Jordaan heeft dit eerbetoon meer dan verdiend. Zijn album is niet zomaar een verslag van vijf jaren bezetting. Het is vooral de uitbeelding van de macht van het kwaad. Deze bijzondere symbolische waarde heeft aan zijn tekeningen een meer dan tijdelijke betekenis gegeven. Ze zijn een getekend monument, dat ook voor jongeren heel herkenbaar is. Want Jordaan had ongelijk: juist de jeugd forceert kastjes waarop het woord ‘verboden’ staat.
■
Auteursrechtelijk beschermd