Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 12]

Een sfeer van doem en verderf
Thrillers van René Appel en Jacob Vis

De derde persoon door René Appel Uitgever Bert Bakker, 231 p., f 29,90
Het herenakkoord door Jacob Vis Uitgever Het Spectrum, 285 p., f 29,90

R. Ferdinandusse

Max Dendermonde beschrijft in De dagen zijn geteld een apothekersassistente: ‘Ze rook naar pepermunt, naar vers wasgoed, naar kruiden, en naar - ver daarachter - een parfum, dat hem deed denken aan half uitgebotte bloesems, zo pril en vaag was de geur.’ Wie met zo'n aanmoedigend beeld voor ogen aan het eerste hoofdstuk van René Appels nieuwste thriller begint wordt tamelijk ruw tot de orde geroepen. Appels apothekersassistente, Magda, gaat daarin met een tamelijk opdringerige aspirant-minnaar naar bed, maar van plezier is geen sprake. Met de vage afschuw die zij voelt, het is alsof haar lichaam volloopt met betonmortel, brengt Appel al meteen, in simpele zinnen de sfeer van doem en verderf aan die niet ophoudt voor de laatste regel is gelezen. De ‘minnaar’ achtervolgt haar, schaduwt haar totdat ze een keer jankend uitroept dat hij dood moet. Appel plaatst nog een paar personen rond Magda, een behulpzame vriend, een behulpzame vriendin, een behulpzame rechercheur, een behulpzame dominee en trekt het net langzaam dicht. Zijn intrige is een combinatie van de onafwendbaarheid van Simenons harde romans en de snerpende passieloosheid van Patricia Highsmith. Met als decor zo'n verstikkende uithoek van het Nederlandse woongebeuren, een galerijflat bevolkt met winkelbedienden en kleine ambtenaren, prettig en onprettig gestoord.

Het is Appels derde boek. Het eerste, Handicap, heeft een soortgelijke plot: rond de hoofdpersoon (een man verdacht van moord op zijn vrouw) wordt eenzelfde spanningsboog opgebouwd. Het tweede, Spijt, was anders van opzet, daarin werd de spanning rond het gedrag van de hoofdpersoon afgewisseld met de gewone deductie-methoden uit het detectivegenre. Het is een mooi voorteken dat Appel in dit derde teruggekeerd is naar wat zijn talent lijkt te zijn: De derde persoon is een geslaagde meesterproef. Het verhaal wordt koel en helder verteld, zonder de pathetiek die Simenon in dat soort verhalen wel kwelde, en zonder die langzame details die Highsmith vaak meesleept. En het sterkste punt: dat er bloed zal vloeien en dat het slecht afloopt weet de lezer al vrij spoedig, maar Appel bouwt zoveel verrassingen in dat voorspellen niet mogelijk is.

ABP

De tweede thriller van Jacob Vis is geïnspireerd op een fraude-affaire die ons land ruim een jaar heeft beziggehouden en die ook nog uitliep in een langdurig onderzoek: een dik dossier dus van kranteknipsels, met verslagen van valse BV's, geldverplaatsingen, echte en valse vergunningen, omkoperijen en geruchten van omkoperijen, en een lange reeks van papieren hoofdpersonen. Geen materiaal voor een smakelijke best-seller, eerder een fikse kluif voor financiële experts.

Jacob Vis, die drie jaar geleden verraste met een kleurige, maar niet helemaal gelukte, thriller over een groepje militaire experts die - met instemming van een Nederlandse minister - in Suriname gaan ingrijpen, heeft er wel zijn tanden ingezet. Het boek gaat over een Algemeen Pensioen Fonds (APF), dat met allerlei schurkenstreken een aantal projecten (jachthavens, campings, bungalowparken) opzet teneinde sommige directieleden en adviseurs aan miljoenen bijverdienste te helpen.

Het Herenakkoord heeft voorin een lijst van optredende romanfiguren, tweeëntwintig in getal, en die lijst is helaas nodig want na de spannende en gewelddadige inzet, stapt de lezer het moeras van al die namen in en verliest langzaam het zicht op de intrige omdat hij alle moeite moet doen om staande te blijven in het drijfzand van alle machinaties en konkelarijen. En zo vergaat het niet alleen de lezer maar ook twee figuren die ongeschonden uit het geweld van die eerste hoofdstukken komen en zich als wrekende engelen op het APF storten: ook zij verdwijnen soms geheel uit het zicht, totdat aan het eind de thrillerelementen nog even terugkeren voor het stevige slot.

De grondfout is uiteraard de suggestie, die zowel in het verhaal als op de achterflap wordt gegeven, dat het om de ABP gaat - en dat is een web van mensen en papieren. Omdat wat spannend en smeuig te maken heeft Vis al dat geweld erin gestopt en van sommige geldmagnaten wat viezige patsers gemaakt, die met foto's van hun seksuele escapades gechanteerd worden. Als dát de waarheid achter de ABP was geweest dan hadden we de spannendste parlementaire enquête van ooit beleefd, met rode oortjes en kijkcijfers die boven Van Basten & Gullit uit zouden komen. Maar de waarheid is anders, daar wringt de schoen en wat erger is, daar wringt ook het verhaal dat Vis opdist. Het aardigste aan het boek is de poging. En de gevoelvolste zin schrijft Vis als Niels Jepkes, projectontwikkelaar, uit de draaideur van het pand dat hij voor een fantastisch bedrag aan het AFP heeft aangeboden, een knappe blonde vrouw in een strakke rok ziet komen: ‘Jepkes hoorde het zachte ruisen van haar panty.’

■