Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

[p. 8]

Revolte zonder romantiek
Herinneringen van studentenleider Maarten van Poelgeest

Zo doen wij dat dus Over de nieuwe studentenbeweging en een andere politieke mentaliteit door Maarten van Poelgeest Uitgever Nijgh & Van Ditmar, 152 p., f 15,-

Joost Zwagerman

Hoe jong moet je zijn om terug te blikken? Wanneer kunnen wij de eerste autobiografieën van prominente teenagers tegemoet zien? Maarten van Poelgeest is van '64 en blijkbaar op de leeftijd aanbeland waarop het levensverhaal moet worden opgetekend. Zo doen wij dat dus heet het boekje waarin de ex-studentenleider Van Poelgeest herinneringen ophaalt, variërend van de allervroegste rebelse strapatsen op de middelbare school tot, natuurlijk, de loopgravengevechten van de studentenvakbond tegen het door ex-minister van Onderwijs Wim Deetman geregeerde ambtenarenapparaat.

Voor wie het nog niet wist: Maarten van Poelgeest is een actievoerder nieuwe stijl. Al vanaf het begin van zijn optreden blonk hij uit in mediagevoeligheid en een laconiek aandoende welbespraaktheid. Als Van Poelgeest ageerde tegen de zoveelste schimmige wetswijziging van, bijvoorbeeld, de Wet Studiefinanciering, dan won - zo kwam het althans over - grimmige luciditeit het van bevlogenheid. Het verzet van Van Poelgeest en ‘zijn’ Landelijke Studentenvakbond was in feite evenzo no nonsense als het beleid dat diende te worden bestreden. Acties waren qua opzet soms ludiek maar altijd doelmatig. Het studentenprotest verzandde niet in een tot mistigheid gedoemde semi-idealistische hang naar een betere universitaire wereld. In plaats daarvan hechtte de studentenbeweging aan de grootst mogelijke duidelijkheid. Voor iedereen moest het glashelder zijn waartegen diende te worden gestreden: tégen een door de overheid kapotbezuinigde studiefinanciering; tégen de zogeheten Harmonisatiewet; tégen de tot schrikbarende hoogten gestegen collegegelden.

Maarten van Poelgeest luisterend naar minister Deetman, 28 november 1988
anp

In Zo doen wij dat dus blijkt Maarten van Poelgeest toch een beetje in zijn maag te zitten met dat imago van een weinig idealistische studentenbeweging die slechts tot agitatie bereid is als de centjes in het geding zijn. Hij constateert overeenkomsten tussen de ‘opstand tegen Deetman’ in ons land en het Franse studentenprotest in 1986, toen heel studerend Frankrijk te hoop liep tegen een tot verregaande ongelijkheid leidende privatisering van diverse universiteiten. Van Poelgeest: ‘Het protest in Frankrijk toonde aan dat jongeren van tegenwoordig niet de domme materialisten zijn waar betweterige jongbejaarden hen voor houden. Ze zijn bereid de straat op te gaan voor idealen. Alleen niet meer met de boeken van allerlei grote theoretici in de hand. En dat is misschien maar goed ook.’

Het venijn zit 'm natuurlijk in dat laatste zinnetje - want waarom is het ‘maar goed ook’ dat opstandigen zich niet langer beroepen op een eventuele ‘leer van het verzet’ en in plaats daarvan slechts de eigen onlustgevoelens achterna hollen? Indertijd heb ik een tegen het schrikbewind van Deetman protesterende student een meer plausibele verklaring voor het no nonsense-verzet horen geven, in de geest van ‘Zuerst kommt das Fressen, und dann die Moral’: waar halen de sceptische jeugdbeschouwers het lef vandaan om van de jeugd een hang naar idealen te eisen als de primaire levensbehoeften in gevaar komen? Zo is het maar net. Het is behoorlijk arrogant om studenten lastig te vallen met nostalgische praatjes over de romantiek van de revolte als de studenten in kwestie strijden voor het laatste beetje geld dat hen nog rest.

Dienstauto

Intussen blijft het natuurlijk ongemeen spannend om als gedoodverfde underdog de strijd aan te binden met een topzwaar machtsapparaat, dat blijkt tenminste uit Zo doen wij dat dus. Het leven van een studentenleider is wild and exciting als we Van Poelgeest mogen geloven. Samenzweringen met ‘lekkende ambtenaren’; geheime conferenties met de huidige staatssecretaris van Onderwijs Jacques Wallage die buitgemaakte regeringsstukken ‘doorsluisde’ naar de Volkskrant, hopend op politiek vuurwerk: in een dienstauto van de Avro van de ene televisiestudio naar de andere scheuren en vervolgens nog even een horde gewiekste dag- en weekbladjournalisten te woord staan - het kan allemaal niet op. Zonder terughoudendheid presenteert Van Poelgeest zich telkens als koelbloedig middelpunt. Opportunisme, carrièredrift, de arrogantie van de macht en zelfs onversneden corruptie: het zijn tal van ondeugden die Van Poelgeest om zich heen constateert, zonder dat hij ook maar één moment begint te twijfelen aan zijn rol en zijn persoonlijke belangen. Doordat Van Poelgeest zich in Zo doen wij dat dus geen wankelmoedige overpeinzingen toestaat, rijst bij de lezer langzamerhand de gedaante op van de tot flat character gekortwiekte held uit het jongensboek, wiens identiteit geheel bestaat bij de gratie van het kwaad rondom hem dat hij dient te bestrijden.

Is dat een ernstig gemis? Eigenlijk niet. Zo doen wij dat dus is een prettig te lezen getuigenis van iemand die niets anders wil zijn dan de befaamde luis in de pels. Van Poelgeests herinneringen aan tal van blauwbeblazerde bobo's zijn daarbij zowel hilarisch als ontluisterend. Veel prominente politici worden vilein getypeerd. CDA-onderwijsspecialist Ad Lansink wordt geportretteerd als de dikdoenige hielenlikker van Deetman die zelfs door zijn fractiegenoten weinig serieus wordt genomen. Top-ambtenaar Roel in 't Veld is de geslepen en regenteske man achter de schermen. Jacques Wallage is de enthousiaste, wat naïeve medestander van de studenten die helaas nogal vaak vervalt in melancholisch gebabbel over zíjn opstandige studententijd. En Wim Deetman, the bad guy himself, is aanwezig als de immer vermoeide, in dienstauto's wegschichtende, zuchtende, zwijgende non-persoon, een onaanspreekbare tegenstander, sfinx en satan tegelijk. Over hem geen saillante anekdotes of veelzeggende samenspraakjes, op misschien die ene na, waarin Van Poelgeest een discussie in Avro's-Televizier in herinnering brengt. Ik herinner me die uitzending haarscherp omdat het me verraste om te zien hoe Van Poelgeest ijzingwekkend kalm de vloer wist aan te vegen met de halfbakken argumenterende minister van Onderwijs. Tegen de verwijten van de studentenleider had Deetman niet veel meer dan wat vermoeide algemeniteiten in te brengen. Uit Zo doen wij dat dus blijkt dat Van Poelgeest na de uitzending nog een verontrustende statistiek over het inkomenspeil van studenten aan hem wilde tonen. Hij ving bot: ‘Deetman maakt slechts en afwerend gebaar, “Laat maar jongen.” Hij keert me de rug toe en begint te babbelen met zijn voorlichter.’ Dat is zo'n beetje het opwindendste wat er over Deetman is te vinden in Zo doen wij dat dus, maar veelzeggend is het wel. Juist diens weigering tot welke vorm van communicatie dan ook maakte Deetman, zo suggereert Van Poelgeest, tot een tegenstander om af en toe hels van te worden. In de epiloog zegt Van Poelgeest over hem: ‘Ik kén de man helemaal niet, heb nog nooit een normaal gesprek met hem gevoerd.’

Het vroegtijdig omzien waar Van Poelgeest zich toe heeft laten verleiden zorgt niet voor échte verrassingen. De ondertitel van Zo doen wij dat dus luidt: ‘Over de nieuwe studentenbeweging en een andere politieke mentaliteit’. Over het eerste komt de lezer te weten dat ook het studentenprotest zich heeft geprofessionaliseerd. Waar het de andere politieke mentaliteit betreft blijft Van Poelgeest in het vage. Maar dat hoort natuurlijk óók bij die nieuwe, professionele aanpak.

■