Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Ik luister en zit stil
Het minimalisme van Martin Bril

Voordewind door Martin Bril Uitgever De Bezige Bij, 203 p., f 27,50

De man aan wie de roman Voordewind zijn titel ontleent is een antiheld... voor de wind gaat het hem niet. Maar veel tegenwind heeft hij ook niet, vandaar dat er niet veel drama in het verhaal zit. Maar om drama zal het niet gaan, gezien het low profile-proza. Afgezien van een Proloog en een Epiloog bestaat het verhaal uit acht ‘berichten van Voordewind’. Acht hoofdstukken zou men denken, maar daar is geen sprake van. Van enige dynamiek die deze opdeling verklaart is geen spoor te bekennen. De hoofdpersoon is een onduidelijke figuur die zijn berichten schrijft onder het wereldschokkende, als een ontdekking gepresenteerde, geheel en al zelf bedachte motto ‘geluk is een saai verhaal’. Daar keek ik van op, want zijn verhaal heeft dan misschien niet met geluk te maken, saai is het ook en geschreven in een kleurloze, nietszeggende taal (met soms een kleine Reve-achtige uitschieter). Hij is uit zijn huis gezet door een vriendin en begint ‘een eindeloze zwerftocht’ langs huizen van vrienden en kennissen. Een ‘eindeloze zwerftocht’? We lezen over iemand die niks uitvoert, die veel droomt maar wiens dromen zelfs niet interessant zijn. Hij ‘piekert’ veel, maar dat is maar al te begrijpelijk als je niet veel anders om handen wil hebben dan het bekijken van je navel en de gangen van de overburen: ‘Dit-is-nu-alles, en meer is er niet. Dat soort dingen denk ik wel vaker. Is dat nou een sombere gedachte? Ik weet het niet, ik pieker over de wind en waar die begint, de wind, ik luister en zit stil. De koelkast staat aan.’

Heel vreemd

Voordewinds stemming gaat op en neer, maar in beide gevallen heeft dat geen gevolg voor zijn proza. Hij pendelt tussen stad en provincie en noemt de stad een ‘riool’, maar er wordt niets beschreven dat die kwalificatie rechtvaardigt. Hij koopt wel eens tulpen, die hij dan een naam geeft. Hij speelt wel eens op een mondharmonica, die krijgt ook een naam. Wat Voordewind beschrijft is een en al onbeduidendheid, terwijl er sprake zou van ‘obsessies met tijd, de liefde, sex en de dood’. Uit niets blijkt dat het hier om ‘obsessies’ gaat, want alles wordt gezien vanuit een kabbelend gelijkmatig bewustzijn op de rand van tevreden sentimentaliteit. Zijn verbazing over de dingen brengt hem niet verder dan ‘vreemd eigenlijk’ of ‘vreemd vond hij dat, heel vreemd’. Bril is een minimalist. Voordewind voelt zich vaak ongemakkelijk en hij droomt wel eens van ‘geluk’, maar ik kom er niet in het minst van onder de indruk, want wat zijn de problemen eigenlijk? Hij piekert niet alleen, soms denkt hij ook: ‘ik denk bijvoorbeeld dat het onverstandig is tegen de stroom van een rivier in te zwemmen; wil je ooit uit het water komen dan heb je de beste kansen als je je mee laat voeren, als je het water echt begrijpt... In die geest’. De enige die over een vergelijkbare figuur zou kunnen schrijven is Remco Campert, maar die zit dan in de huid van zo'n personage (als in Sombermans' actie) en neuzelt en zevert er niet acht willekeurige ‘berichten’ oplos. Er was één aardige passage die mij deed opkijken: wanneer beschreven wordt dat Voordewind als kleine jongen met zijn nichtje in één bed slaapt, hij aan het voeten- en zij aan het hoofdeind. Verder was er één verlangen dat bezit van mij ging nemen: dat het gauw over zou zijn.

Martin Bril
peter gramberg

CP