Huiskrakeel en ketelmuziek
In 1961 vond er een incident in Staphorst plaats, waarbij een van overspel verdacht tweetal anderhalf uur op een kar door het dorp werd gereden: plaatselijke autobezitters zorgden met koplampen voor passende belichting. In zijn artikel ‘Tussen eigenrichting en sociale beheersing’ schrijft G. van den Bergh over dit volksgerecht: ‘Wat dramatische kracht betreft, valt dit gebeuren alleen te vergelijken met zoiets als de gewelddadige uitdrijving van een vrouw, die Maxim Gorki in 1891 in het gouvernement Cherson als ooggetuige meemaakte. Zij werd naakt aan een kar gebonden. De man zat op de bok, en terwijl hij beurtelings de zweep over paar en vrouw legde, werd zij onder begeleiding van een joelende menigte tot over de dorpsgrens gereden.’ Een Amerikaanse journalist die Staphorst kort na het incident bezocht seinde naar zijn krant: ‘Today I stept back into the Middle Ages.’ In Charivari in de Nederlanden. Rituele sancties op deviant gedag, een bundel van negen artikelen over het volksgericht in Nederland (Volkskundig Bulletin 1989/3, P.J. Meertens Instituut en Koninklijke Akademie van Wetenschappen, 141 p. f 20,-) hoeft men niet zover terug te gaan. Het ‘zoorholt brengen’ (Drenthe), ‘ezel drijven’, ‘varen’ (Limburg), ‘ploegspannen’, ‘tafelen’, ‘beerjagen’ (Brabant), ‘scharminkelen’, ‘toeten’ (Vlaanderen) blijken hardnekkig bestaande vormen om de zonde uit sociale gemeenschappen te zwavelen. Zo vinden we in Charivari in de Nederlanden naast een artikel van Herman Pleij over laat-middeleeuwse spotgezelschappen, wijkverenigingen en ‘jongerengericht’, een boeiend stuk over ‘De zaak Jan van Es te Oss’, de meest geruchtmakende charivari in de achttiende-eeuwse Republiek. Vooral het ‘huiskrakeel’ bij het echtpaar Van Es stoorde
volgens eigen zeggen de omwonenden, maar het is de vraag of de toetreding tot de Gereformeerde Kerk door Van Es niet ernstiger grond vormde voor de belegering van diens woning onder luide ketelmuziek. Taai was de belaagde Van Es alleszins: op welke manier hij ook werd ‘getaofeld’ (en dit gebeurde vele malen), eronder kreeg men hem nooit. En in zijn dwarse, ‘deviante’ geschiedenis lijkt hij van de leden van de gemeenschap waarin hij leefde nog het zuiverste karakter.
AJ
Auteursrechtelijk beschermd