Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 20]

Jan Blokker als hoogtepunt
Een winterboek met ongebruikelijkheden

Het orgasme van Lorre Nieuwe verhalen, gedichten en artikelen van Jan Blokker, Gerrit Krol, Peter van Straaten, Judith Herzberg, Cees Nooteboom, Piet Grijs, Lolle Nauta, Rutger Kopland e.a. Samenstelling M. van Amerongen en R.O. van Gennep Uitgever: Van Gennep, 243 p., f29,50
Lodewijk Brunt

Smakeloosheid, minachting voor het publiek en een onlesbare dorst naar macht zijn vanaf het prille begin kenmerkend geweest voor de bazen en de bonzen van de Nederlandse radio en tv. Maar tot in de jaren zestig wisten de meesten nog de schijn op te houden dat ze het beste voorhadden met hun kijkers en luisteraars. Toen viel het masker en deed het nieuwe omroepbestel zijn intrede. ‘Van de jaren zestig was en blijft het grote voordeel dat veel vernis van de samenleving werd gekrabd; het nadeel is dat we sindsdien weten wat er al die tijd onder heeft gezeten.’

Deze gouden zin is van Jan Blokker, die in De F-side van de media de omwenteling op snijdende toon beschrijft. ‘Programmamakers van de nieuwe televisie die op een fatsoenlijke manier hun ambacht wilden uitoefenen en bijvoorbeeld een documentaire voorstelden, werd gevraagd of ze op hun achterhoofd waren gevallen. Iets anders uitzenden dan Dynasty, Top-Pop of André Hazes werd gezien als minachting van het publiek dat immers niets anders wilde.’ De chef van Tros-Aktua, Wibo van der Linden, wordt door Blokker omhoog gehouden als verpersoonlijking van deze treurnis. Het lijkt me passend, in een verhandeling over de F-side, dat er een paar flinke klappen vallen. ‘Wat stelt zo'n man voor?’, vraagt Blokker zich af en hij geeft als antwoord: ‘Ik zeg het maar eenvoudig: niets. Ik ken handenvol zijnsgelijken. Ze heten Landré, Enkelaar, Schoup, Hoogendijk, Nijpels, Ten Brink, Buurman, Schwietert, Klaas-Jan, Henk, perschef van Phonogram, eerste secretaris van Slavenburg's, tweede van Zwarte Jopie, derde van Yab Yum, Enkelaar, Van der Zee, Lugtenburg, Out en in vermomming zelfs Haasbroek. Ik weet waar ze van houden: de Natuur, een eerlijke jonge, de vrouwtjes op z'n tijd, de eenvoud, In de Ban van de Ring en het bruine café. Ik weet zelfs wat ze haten: overheidsbetutteling, vormelijkheid, al te veel heroïne, de gecompliceerdheid, de bedreiging van het bruine café alsmede bijna iedereen behalve zichzelf.’

tekening Peter van Straaten

De Gooise F-side trekt dagelijks een breed spoor van vernieling door de ether. Met jounalistiek, voorlichting of publiek dienstbetoon heeft wat iemand als Wibo van der Linden doet allemaal niets te maken: hij is de vleesgeworden ‘proletisering’ van de media. Blokker zegt: ‘Doemdenkers van vooroorlogse snit - Ortega y Gasset, Huizinga - hadden al een zwaar hoofd in “de opstand der horden”, terwijl de democratie toen nog niet verder reikte dan het recht van iedere volwassene om elke vier jaar z'n stem uit te brengen op de verkeerde lijsttrekker. Wat hadden die mensen in vredesnaam moeten schrijven als ze Wibo van der Linden hadden kunnen voorzien?’

De F-side van de media is het openingsartikel van de bundel Het orgasme van Lorre, die is samengesteld door Martin van Amerongen en R.O. van Gennep. Na zo'n begin wil je wel verder lezen, maar Blokkers niveau wordt niet meer gehaald door de overige medewerkers. De redacteuren hebben een variatie willen maken op het ouderwetse Zomer- of Winterboek: ‘enige honderden pagina's leesgenot, voor onder de kerstboom of in de strandstoel’. Anders dan vroeger gebruikelijk was, hebben ze hun medewerkers geen opdracht verstrekt, maar hen verzocht ‘om eindelijk eens dat prachtige stuk te schrijven, dat zij/hij al zolang onder het hart droeg’. Het resultaat was dus te verwachten: een bonte verzameling van gedichten, polemieken, korte verhalen, reportages en opstellen door onder anderen J. Bernlef, Jan Eijkelboom, Piet Grijs, Lolle Nauta, Annemarie Grewel, Rudie Kagie, Martin Schouten, Gerrit Krol, Martin van Amerongen, Willem van Toorn en William Rothuizen. Peter van Straaten zorgde voor een paar fraaie ‘vieze’ tekeningen.

Lorre

De titel van het boek is overgenomen van Boudewijn Büch. Zijn bedrage, ‘Het orgasme van Lorre of de gekte van de Duitse wetenschap’, gaat over de ‘spookachtige bibliotheek’ die meer dan honderd jaar Duitse cultuurfilosofie en seksuologie heeft opgeleverd: een ‘stinkende’, ‘plakkende’ en doodzieke wetenschap. Büch behandelt werk van auteurs als Max Nordau, Bernhard Stern, Julius Möbius, Magnus Hirschfeld en Otto Weininger, heren die in hun tijd hoog in aanzien stonden vanwege hun geleerdheid. Een opmerkelijke trek in hun publikaties is de ‘verlekkerdheid’ waarmee ze allerlei perversies tot in detail beschreven, onder het mom dat het gedragingen betrof die met kracht bestreden moesten worden. Het orgasme van Lorre is afkomstig van E. Wulffen, die in 1923 een handboek voor juristen, bestuursambtenaren en artsen publiceerde, Das Weib als Sexualverbrecherin. Hij beschrijft de omgang tussen een ongehuwd meisje en een mannetjespapagaai: ‘De papagaai werd uit de kooi gehaald en op de vinger genomen. Jako begint het hoofd en de kin te krabben, maar ook andere lichaamsdelen zoals de borsten. Met deze liefkozingen gaat steeds een opgewonden gezichtsverroding gepaard, een starende blik maar als men het meisje aankijkt sluiten haar ogen zich. Ook zwakke, aan slikken grenzende geluidjes van opwinding worden gehoord. Een herhaaldelijk overelkaar slaan van de benen van het meisje wordt waargenomen. In staat van hoogste opwinding (met orgasme?) streelt het meisje het onderlijf van de vogel tot aan de endeldarm. Zeker staan deze liefkozingen van de vogel met masturbatorische opwinding in duidelijk verband.’

Wulffen voert dit en dergelijke voorbeelden aan als bewijzen voor de verschrikkingen waartoe Entartung kan leiden, voor Büch reden genoeg om vast te stellen dat het Duitse nazisme niet zo maar uit de lucht kwam vallen. ‘Ik verzamel die boeken omdat ik gelezen wil heb-

[p. 21]

ben dat de nazistische leer geen toevalsdoctrine was die tussen 1933 en 1945 vigeerde. Het fascisme op rekening te schrijven van Wagner, Nietzsche en Hitler getuigt van onbelezen gemakzucht en temporele verdwazing.’ Persoonlijk heb ik nog nooit een serieus persoon ontmoet die zo iets zou willen beweren. Er bestaan omvangrijke bibliotheken vól geleerde verhandelingen van mensen die de meest uitéénlopende theorieën hebben bedacht om aan te tonen dat Hitler geen toeval was, maar het logische sluitstuk van ontwikkelingen op langere termijn. En die termijn is bij sommigen vele malen groter dan de ruim honderd jaar van Büch. Ook betwijfel ik of Büchs werkwijze wel zo fris is. Ik denk dat het weinig moeite zal kosten om eenzelfde verzameling van smerige en krankzinnige citaten te vinden in het werk van filosofen en seksuologen uit landen waar het nazisme nooit een vaste grond onder de voeten heeft gehad. En hoe zat het met Duitse geleerden uit andere disciplines, de geschiedkunde bij voorbeeld, of de politieke economie? Waren die wél zuiver op de graat?

Waarom de samenstellers als titel voor hun bundel die van Büch hebben genomen schept verwarring. Tenminste bij mij. Het is een mooie titel, daar niet van, maar hij slaat op niks. De aanduiding ‘Winterboek’ was beter geweest, want dat schept tenminste geen verkeerde verwachtingen. Van vroeger kan ik me vaag nog zulke boeken herinneren. Ik kreeg als kind wel eens een ‘Vakantieboek’ cadeau. Dat was meestal lekker dik en ik begon er gretig aan, maar na de eerste vakantiedag had ik het al gezien: er stond uiteindelijk maar weinig in wat me écht interesseerde. En dan is zo'n boek opeens akelig dun geworden. Met Het orgasme van Lorre is het precies zo. Als ik de vier of vijf stukken die ik mooi vind gelezen heb, zal er onder de kerstboom gelukkig nog tijd genoeg overblijven voor alle kerstnummers van dag- en weekbladen. En wie weet, is er wel een aflevering van Tros-Aktua.

■