Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 15]

Charmant, slordig, vertederd
Het debuut van Tessa de Loo

De meisjes van de suikerwerkfabriek door Tessa de Loo Uitgever: De Arbeiderspers, 194 p., f29,50
Diny Schouten

Met een fier, uitdagend, mooi gezicht staat Tessa de Loo op de kaft van haar debuut: zes verhalen, gebundeld onder de titel van het tweede, De meisjes van de suikerwerkfabriek. Dat verhaal trok bij verschijnen in Maatstaf aandacht door het sensationele van het onderwerp, een wraakactie van vier forenzende chocoladearbeidsters op de mannen in het algemeen en één, al te zeer van zich zelf overtuigde conducteur in het bijzonder.

Het verhaal leest als een trein. Pas bij herlezing valt op hoe bewonderenswaardig ingenieus de constructie is. Stijl en dialoog zijn wat minder: ‘Zachtjes zei ik in zijn oor: “Sodemieter op man en laat mij met rust”’; ‘Het kwam me voor dat jeuk, als je door omstandigheden niet kon krabben, minstens even kwellend was als pijn’; ‘Welk van deze schitterende bedden vind je het mooiste?’ Voor Verkademeisjes klinken zulke zinnen wel erg boekig, maar zeker is dat er een fraaie fonkeling ligt over het verhaal. Tessa de Loo bezit het Beryl Bainbridge-talent om van een smartlap echte literatuur te maken. Is het Bainbridge-effect ook wat ze met haar schrijverschap nastreeft? Uit haar bundel valt dat nog niet op te maken. Van de overige verhalen zijn er drie waarin de schrijfster ‘put uit jeugdherinneringen’. Ze passen geheel in de druilerige Hollandse traditie, zal ik maar zeggen, die van het stille kinderverdriet om de ondoorgrondelijkheid, de ontoegankelijkheid en de onherbergzaamheid van de wereld der volwassenen. Uitstekend geschreven, dat wel, met veel oog voor de huiveringwekkende fysionomie van dames van middelbare leeftijd: ‘Haar vingers met bloedrood geverfde nagels rustten gebogen op haar beige plissé-rok als de scharen van een krab op de ribbelige bodem van een zandbank.’ Maar Rose, met bizarre stukjes geel ertussen, De Grote Moeder en Mottenballen en parfum (slechte titels trouwens: aanstellerig) zouden wat mij betreft ook ooit door Kester Freriks, Anne Marie Baart of Mensje van Keulen geschreven kunnen zijn: competent, maar weinig authentiek.

Tessa de Loo

Alle drie missen ze plot en pointe, en daarom smaken ze naar niks. Het is het soort verhalen dat altijd op zondagmiddag speelt, of in vakanties, omdat ze gaan over het drenzerige niemand-houdt-van-mij gevoel dat speciaal is uitgevonden voor kinderen, en dan nog speciaal voor meisjes in de onbehaaglijke leeftijd van dertien of veertien jaar. Als je zoals Lise uit De Grote Moeder door je ouders naar een zomerkamp van padvindsters wordt gestuurd zodat ze zelf lekker naar Parijs kunnen gaan, word je daar nog eens extra onuitstaanbaar onrechtvaardig behandeld omdat je een meisje bent: ‘Te bedenken dat deze jongens echt de zee op gingen en dat hun de kneepjes van het varen werd bijgebracht terwijl wij daar in de bossen werden bezig gehouden met huisvlijt, opgediend met een sausje indianenromantiek.’ De wat klagerige toon is al even naargeestig als de emmer roze Saroma waarin Lise moet roeren tijdens het corvee. Een grapje kan er niet af, de loodzware ernst ervan is eerlijk gezegd nogal bedrukkend.

Muziekles, het eerste verhaal, vind ik zo zonder die dimensie van het zelfbeklag, veel beter. Net als in het titelverhaal zijn het hier deerniswekkende, bleke levens, ditmaal zonder een bevrijdende revolte, maar zo meedogenloos geregistreerd dat de tranen je ervan in de ogen schieten. Ogenschijnlijk is Tom het slachtoffer van zijn uitgebluste ouders Johan en Lisa, maar wie veroordeelt de hulpelozen? Johan leeft op bij het idee dat zijn zoon een beroemde popzanger zou kunnen zijn, maar ziet zijn hoop de bodem ingeslagen als Toms belangstelling voor de vol glanzende verwachtingen aangeschafte gitaar van oppervlakkige aard blijkt te zijn.

Opgewekt

Met het soort van ironisch realisme dat je goedkoop kunt noemen bereikt de schrijfster hier het enige effect dat vereist is: je medelijden. ‘Haarslierten hingen voor haar gezicht. Jaren geleden had ze met haar hartvormige rose mond en lange blonde haren sprekend op de vriendin van een bekende popzanger geleken. Ik kan zo bij haar weg, dacht Johan, niets bindt me.’

Buitengewoon charmant is het verhaal Op hoge hakken, een verhaal zoals je zou wensen dat in de Viva zou staan. Het gaat over een verpleegster, Berber, die met haar vriendje Richard, psychologiestudent, een vakantietripje naar een Grieks eiland maakt. Dat eiland is nogal rotsig, zodat Berber nogal ongemakkelijk loopt op haar mooiste schoenen, hoge witte pumps, die ze bij haar smetteloze witte jurk heeft gemeend te moeten aantrekken. De hielensnijdende schoenranden verlenen haar, evenmin als haar uitzakkende opgestoken haar, niet de elegantie die ze ervan verwacht had, en zo versukkelt de dag, die bedoeld was om ‘eindelijk te kunnen beleven wat zij van de vakantie verlangde: een monument van eeuwigheidswaarde, de volledige overgave aan elkaar in harmonie met dit landschap’, in gekibbel met Richard over waarom ze haar sandalen niet heeft aangetrokken. Begrijpen praktisch ingestelde psychologiestudenten wel ooit iets van de romantische verlangens van hun vriendin? Hij houdt niet meer van mij denkt zij, het komt allemaal omdat ik te dik ben. Ze vergist zich: de ‘alwetende verteller’ die in dit verhaal iets te zichtbaar aanwezig is, kan niet nalaten ons te vertellen dat Berber zo iemand is die alle gebeurtenissen ‘telkens anders, maar nooit ten gunste van zichzelf’ interpreteert. Zo blijkt Richard, met kennelijk voorbijzien aan haar dikte en onhandigheid, haar heus heel lief te vinden.

Een opgewekt verhaal dat mij geheel tevreden stemde. Bij zoveel zorg voor compositie en vertederende ironie is het raar dat Tessa de Loo toch ook erg slordig kan zijn. Zo verwart ze gedachteloos ‘blijkbaar’ met ‘schijnbaar’, en is drie keer een constructie als ‘niet zonder...’ (‘niet zonder gevoel voor dramatiek’, ‘niet zonder weerzien’, ‘niet zonder pathetiek’), binnen het bestek van een paar bladzijden, twee keer te veel. Dat zijn dan de ‘minor ailments’; ze geeft verder werkelijk geen reden tot klagen.

Het is misschien een idee om ook lelijke omslagontwerpen te signaleren. De illustrator heeft in dit geval zelfs niet de moeite genomen het titelverhaal even te lezen. Dat lijkt me op z'n minst beledigend tegenover de schrijfster.

■