Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 44]

Een omgekeerde schoenendoos
Album Gerard Reve geeft geen beeld van Reve's leven

Albvm Gerard Reve Samengesteld door Joost Schafthuizen Uitgever: Elsevier, f49,50
Carel Peeters

Gerard Reve heeft voor een jaarlijks terugkerende traditie gezorgd in de Nederlandse literaire kritiek: het schrijven van een zeurderige kritiek over zijn nieuwe boek.

Zo'n kritiek is steevast samengesteld uit vier elementen, te weten: een deel nostalgie waarin gerevereerd wordt aan het klassieke boek De Avonden en in het verlengde daarvan Werther Nieland, de Wintervertellingen en zijn beste tijd met de reisbrieven. Dan de passage over wat ik maar ‘Reve als grammofoonplaat’ noem: het steeds weer afdraaien in elk boek van hetzelfde deuntje over de jongensbilletjes en alles wat daarbij komt kijken. Waarna de criticus wroeging krijgt over zoveel kritische noten en laat blijken dat hij zijn best heeft gedaan in het nieuwe boek een aantal mooie hoofdstukken en alinea's te vinden: ‘de echte Reve’ treffen we daarin aan. Ten slotte stuit de criticus bij het doorbladeren op Reve's scherpzinnige politieke inzichten en wil die niet onbesproken laten, zodat de kritiek toch weer in mineur en met gezeur eindigt.

Totaan het sprookjesboek voor jongenskinderen Wolf was het nauwelijks mogelijk een ander soort kritiek over een nieuw boek van Reve te schrijven. Toch staat het vast dat elke criticus steeds weer met gespannen verwachtingen aan een boek begon, en even vaak na afloop een beroerd gevoel had omdat weer niet gebeurde wat hij hoopte: a. dat hij opgelucht zou kunnen beginnen aan een goedgezinde en opwekkende kritiek of, b. dat hij zo kwaad werd dat zijn toorn de krant waarin zijn kwaaie stuk staat vooruit zou snellen naar ‘La Grâce’, Le Poët-Laval, France. Waar hij mee zat was: halfheid, innerlijke verdeeldheid (in vieren, zoals we gezien hebben), sympathie en verveling, bereid om te lachen waar het leuk is, matheid als het maar in hetzelfde deuntje doorgaat.

Het document met de plannen om ‘De avonden’ te schrijven

Afgezien van de roman Wolf waar ik - daar komt mijn goede gezindheid weer - met alle waardering voor Reve's poging een nieuwe wending aan zijn oeuvre te geven, met moeite doorheen kwam, heeft het ‘nieuwe’ werk van Reve voornamelijk bestaan uit het herdrukken van vroeger werk in twee delen Archief Reve, brievenboeken en een bundel in de loop der tijd afgenomen interviews, In gesprek. Heel nuttig allemaal, maar geen reden tot groot enthousiasme. In de interviews verklaart hij herhaaldelijk daar in het zuiden van Frankrijk, op zijn geheime landgoed, vooral rusig te willen schrijven om met iets moois voor de dag te kunnen komen. Afgezien van Wolf bestond de activiteit tot nu toe vooral in het persklaar maken van brievenboeken, waarvan het deel gericht aan Simon Carmiggelt dit voorjaar een staartje kreeg: Reve bleek Carmiggelt nooit serieus te hebben genomen en zich nooit een steek te hebben aangetrokken van diens persoonlijkheid en meningen. Carmiggelt was hoofdzakelijk een aardig klankbord, een bereidwillige geadresseerde, maar die had bijna voor hetzelfde geld anoniem kunnen zijn.

Rudy K.

Het Albvm Gerard Reve geeft weer alle reden tot gezeur, en dat nog wel nu het boek is samengesteld en uitgegeven ter gelegenheid van Reve's zestigste verjaardag. Het is gemaakt en samengesteld door zijn vriend Joop Schafthuizen en ziet er oppervlakkig gezien uit als de Fotobiografie van Willem Frederik Hermans, Werkkleding van Jan Wolkers (weliswaar verschenen als paperback) en Harry Mulisch' Mijn getijdenboek. Alle drie hebben zij zelf de hand gehad in de samenstelling van het boek; in het geval van Reve schijnt dat niet het geval te zijn, of hoogstens uit het ter beschikking stellen van materiaal. Commentaar op de foto's, brieven en documenten bevat het boek niet; aan het slot staan korte onderschriften en namen van fotografen, dat is alles. Het fotomateriaal is voor het grootste deel bekend, zodat ik het gevoel had een enigszins bekend fotoalbum nog eens door te bladeren. Dat het boek een beeld geeft van Reve zijn leven kan men onmogelijk beweren. Het is een vreemd allegaartje, dat misschien wel met liefde voor Reve is samengesteld, maar niet met egards voor lezers die iets meer van een Albvm Gerard Reve verwachten dan een omgekeerde schoenendoos.

Er staat in Albvm een reeks brieven gericht aan Rudy Kousbroek, zes in getal, die - als men er aanleg voor heeft - droef en gemelijk stemmen. Het zijn brieven aan niemand, ook al staat er boven ‘Zes brieven aan Rudy K.’ en is de eerste brief, van 3 januari 1979, een felicitatie voor het krijgen van de P.C. Hooftprijs. Reve had zijn brieven net zo goed aan de muur kunnen richten die hij met zijn eigenste handen heeft opgericht om zijn geheime landgoed, zo weinig interesseert hij zich in deze brieven werkelijk voor wat de geadresseerde aangaat. Dat kan in werkelijkheid heel goed anders zijn, uit deze brieven blijkt het niet. Ook in de andere brieven leek het altijd wel of ze geschreven werden aan iedereen en niemand, maar hier is het wel heel duidelijk. Reve is in deze brieven een belazerd soort vriend, wiens belangstelling voor de geadresseerde er altijd op uitdraait dat men hém moet gedenken met een kaars in de dichtstbijzijnde aan Maria gewijde kerk.

En het kwart ‘échte Reve’? Die vindt men in zulke zinnen: ‘Neem lucifers mede, en ontsteek voor mij een kaars voor enige Maria-schrijn. Als er staat 1 fr, dan is 60 of 75 centimes genoeg, want ik ben een grootverbruiker. Meestal heeft ze een kind op de arm. Vergis je dus niet, met Jeanne d'Arc (harnas) of met Therèse de Lisieux (mierzoet smoelwerk, bosje rozen in de hand) of andere onbevoegden.’

Valt er naast de curiositeiten nog iets interessants te ontlenen aan Albvm Gerard Reve? Er zijn pagina's van manuscripten in kladversie, een pagina met mogelijke titels voor wat uiteindelijk De circusjongen zou gaan heten, een nauwkeurige kladbrief aan Elsevier-Manteau over het al dan niet rechtmatig uitgeven van brieven waarvan hij de geadresseerde onherkenbaar had gemaakt. Er is een brief

Vervolg op pag. 47