Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 11]

Tamar over de heerlijke ziekte
Een bloemlezing uit columns over liefde en aanverwante zaken

Liefst verliefd door Renate Rubinstein Uitgever: Meulenhoff 136 p., f 14,90
Jan Fontijn

Volgend jaar is het twintig jaar geleden dat Renate Rubinstein haar eerste bundel columns publiceerde. Twintig jaar geleden! Ik moet wel wennen aan het idee dat ik zolange tijd alweer Tamar lees. Als ik haar jaren in Propria Cures meereken, dan zit ik al dicht bij een zilveren bruiloft.

Mijn ‘huwelijk’ als lezer met Tamar is in de loop der jaren onstuimig geweest: bewondering, gretige instemming, maar ook grote verschillen van mening, ruzie en ontrouw. Kortom het normale huwelijk tussen een lezer en een auteur van columns. Onverschilligheid was er nooit bij! Vroeger niet en ook nu niet. Als ik nu Vrij Nederland ga lezen, dan sla ik nog steeds eerst de Tamar-column op. Het is een gewoonte, die van veel vroeger dateert, van het begin van de jaren zestig, toen het schrijven van columns nog een vrij unieke bezigheid was en Tamar alle aandacht op zich vestigde.

Dat ik me met betrekking tot Tamar in matrimoniale termen uitdruk, is niet zo vreemd. Dat heeft te maken met de aard en inhoud van haar stukken en dikwijls ook met de vorm daarvan. Die zijn nogal eens intiem en gaan over zaken, die je met goede vrienden bespreekt of die echtgenoten met elkaar bespreken. En dan bedoel ik niet alleen onderwerpen als liefde, verliefdheid, jaloezie of scheiding, maar ook particuliere zaken als bij voorbeeld make-up, lekkage in huis, het kiezen van de goede loodgieter, burengerucht of de kat die gejongd heeft. Tamar op haar best is in staat om op een prikkelende en uitdagende manier hierover te schrijven. Ik ken dan geen andere columnist die beter dan Tamar over deze ‘vrouwelijke’ onderwerpen kan schrijven. De meest geslaagde stukken vind ik die, waarin Tamars intuïtie, inlevingsvermogen en temperament op een harmonieuze wijze samengaan met haar sociologische en psychologische kennis en belangstelling. Ze weet dan dwaze trends, denken in sjablonen en dogmatisme meesterlijk te ontmaskeren. Ik kan me best voorstellen dat een aantal observaties van haar uitstekend kunnen dienen als hypothesen voor verder sociologisch onderzoek.

Renate Rubinstein, tekening Siegfried Woldhek

Tamar schrijft ook over de ‘grote’ dingen van de wereld, over ‘mannelijke’ onderwerpen: Vietnam, China, Israël, oorlog en vrede, enzovoort. Het aardige nu is, dat zij de ene week betrokken is bij de grote politiek en dat zij de andere week op pantoffels is. En voordat je het dan weet, zit je als lezer op de rand van haar bed. De ene week kan ze wakker liggen van de vluchtelingen in Cambodja, de volgende week kan ze niet slapen van haar eigen verhuisproblemen. Ik heb dat regelmatige pendelen tussen het publieke en het particuliere een sterk element in het schrijverschap van Tamar gevonden. Het behoedt een columnist ervoor alleen een politiek commentator of alleen een deskundige in hartzaken en een vertegenwoordiger van het ego-tijdperk te worden. Als Tamar echt op dreef is, kan ze op een persoonlijke en betrokken wijze met veel common sense over de ‘grote’ dingen in de wereld schrijven (haar Klein Chinees woordenboek is daarvan een goed voorbeeld) en ze kan op een gedistantieerde en intelligente manier over de ‘kleine’ dingen schrijven.

Tegelijk is hiermee aangegeven waar Tamar in haar columns mis kan gaan. Haar meningen over grote onderwerpen kunnen door overdrijving of door te grote emotie of gewoon door gebrek aan kennis naïef worden en haar schrijven over privé-zaken te particulier en daarmee oninteressant. Het zijn de momenten waarop mijn lezershuwelijk gevaar loopt en ik ontrouw dreig te worden. Maar dan is zij er opeens weer, in volle glorie, met een flonkerend stuk, dat stilistisch en inhoudelijk zonder meer in de eerbiedwaardige traditie van Carry van Bruggen, Du Perron en Ter Braak kan worden geplaatst.

Liefst verliefd is een bloemlezing uit de stukken en stukjes die zij gedurende de afgelopen twintig jaar over de liefde en wat daarmee samenhangt - jaloezie, scheiding, de tegenstelling man-vrouw - heeft geschreven. Ik vind het geen fraaie titel, die bovendien de lading niet helemaal dekt.

Geestige onredelijkheid

Waarom schrijft iemand beschouwend over liefde? Ik denk dat er twee redenen zijn. In de eerste plaats omdat iemand liefde het belangrijkste vindt in het leven. Stendhal was zo'n iemand. Hij schreef een helder boek over de liefde, De l'amour geheten, en gaf opdracht op zijn graf te graveren: ‘amo’. Bij Stendhal ligt alle nadruk op het vervolmaken van de ars amandi. Daarvoor duikt hij de geschiedenis in en vergelijkt hij de liefdes in verschillende landen. Dat zie ik Tamar niet zo gauw doen. Zij schrijft meer over de liefde, omdat daarmee iets misgegaan is. We hebben daaraan haar uitstekende bundel Niets te verliezen en toch bang te danken met stukken over haar scheiding. Ook haar bundel Liefst verliefd bevat nogal wat stukken in mineur, waarin vooral de misverstanden tussen de seksen het volle pond krijgen.

Tamars opvattingen over de liefde zijn niet vrij van een zeker cynisme. Misschien niet toevallig begint deze bloemlezing met een citaat van Benjamin Constant, waarin deze beweert dat liefde niets te maken heeft met de persoon op wie men verliefd wordt, en eindigt met een humoristisch verhaal, waarin de ik-figuur, een vrouw, een erotisch avontuur van één dag heeft met een man uit Singapore, met zijn yoga-praatjes het type van de vrouwvriendelijke Weinreb.

Het is niet gemakkelijk om Tamars opvattingen over de liefde samen te vatten. Ze doet soms pogingen om aan te geven wat typisch is voor het gedrag van vrouwen en mannen in het algemeen (de mannen komen er bij haar vrij goed af), maar schroomt niet om even later haar

Vervolg op pagina 12