Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 34]

Terug naar Thackeray
Het oude en het nieuwe tijdschrift Vanity Fair

Vanity Fair Portraits of an Age Samengesteld door Diana Edkins Richardson, ingeleid door John Russell Uitgever: Thames and Hudson, 203, p., f 109,80 Importeur: Nilsson & Lamm Het nieuwe maandblad Vanity Fair verschijnt sinds maart 1983 en is verkrijgbaar in de tijdschriftenwinkels, f 13,50 per nummer
Ed Schilders

Ik zou wel eens de notulen willen lezen - als die er zijn - van de vergadering uit 1914 waarin - zo stel ik me dat voor - de bestuurderen van uitgeverij Condé Nast een alfabetische lijst doornamen met daarop de mogelijke namen voor hun nieuw uit te geven tijdschrift. Steeds meer mogelijkheden werden weggestreept en ten slotte zou je dan de argumenten kunnen lezen die vóór de keuze van Vanity Fair, ‘Kermis der IJdelheid’ pleitten. Het is zeer waarschijnlijk dat ook toen, of misschien juist toen nog, onderkend werd dat de naam vooral via Vanity een enigszins snobistische bijklank krijgt als je er je handelsmerk van maakt. En als dat onderkend is, dan is het zeker dat men dat een zeer aangenaam voordeel gevonden heeft.

Ik heb die notulen niet, maar wel enige fragmenten uit het redactionele voorwoord van Frank Crowninshield in de eerste aflevering van het maandblad, mei 1914. ‘Wij, als natie,’ schreef Crowninshield, ‘hebben de behoefte ontdekt aan meer vrolijkheid, aan het verbergen van een vroom gezicht (...) en aan een flinke portie humor. Vanity Fair is van plan zo vrolijk mogelijk te zijn. Het zal humor drukken, het zal de ogen richten op het theater, de kunsten, de wereld van de literatuur, de sport, en op het hoogst vitale, elektrische en veelzijdige leven van tegenwoordig, en dat vanuit de vrolijke invalshoek van de optimist, of, en dat is bijna hetzelfde, vanuit de spottend-vrolijke invalshoek van de satiricus.’

Dit fragment staat in John Keats' biografie over Dorothy Parker, die enige tijd als criticus voor het blad gewerkt heeft, en Keats koos het natuurlijk omdat Parker óók zeer bedreven was in humor vanuit de mock-cheerful angle of the satirist. Zo is het accent hier op humor, satire, op Fair komen liggen. Dat Crowninshield ook Vanity niet uit de weg ging, blijkt uit een citaat uit het fotoboek Vanity Fair, Portraits of an age. Daarin worden de lezers als volgt geïdentificeerd: ‘People of means, who cultivate good taste, read good books, buy the best pictures, appreciate good opera, love good music and build distinguished houses.’ Maar ook dit: ‘We do not attempt (...) to rectify our industrial evils or to correct our crying civic abuses.’

Vanity Fair is daarom een naam die zowel goed als slecht gekozen is. Goed, omdat daarmee precies de policy van het maandblad wordt uitgedrukt, slecht, omdat die formule precies dat uitsluit wat William Makepeace Thackeray bedoelde toen hij in 1847 zijn Vanity Fair begon te publiceren. Die serie, de roman verscheen één jaar later, had als ondertitel Pen and Pencil Sketches of English Society. Thackeray probeerde de evils van de samenleving, geregeerd door een arrogante bezittende klasse, wél te rectificeren door ze genadeloos aan de kaak te stellen.

Het septembernummer 1983

Dat was men in 1914 vergeten. Wat men zich herinnerde was het gebrek aan vrolijkheid en vermaak in Thackeray's tijd, het tijdperk van Victoria. Zo kreeg Vanity Fair voor de tweede maal een andere betekenis, want ook Thackeray had de aanduiding al aan zijn tijd en zijn ideeën aangepast nadat hij de naam bij John Bunyan geleend had. Bunyans regels uit The Pilgrim's Progress (1678) zijn klassiek geworden: ‘It beareth the name of Vanity Fair, because the town where 'tis kept is lighter than vanity.’ De kermis was toen nog een jaarmarkt en deze markt duurde bovendien het hele jaar. Zij werd ingesteld door de handlangers van de duivel en in de kramen is alles te koop wat tot zonde leidt. Bunyans boek was alles wat Vanity Fair in 1914 niet meer wilde en kon zijn: een stichtende allegorie en razend populair onder het volk - het werd in 108 talen en dialecten vertaald, en werd na de bijbel het meest gelezen boek.

Vanity Fair leefde, steeds onder leiding van Crowninshield, tot 1936. Dit jaar bleek dat het toen niet overleden is maar dat het zich te rusten heeft gelegd. In hoeverre die rustkuur de betekenis van Vanity Fair voor een derde maal veranderd heeft, laat zich nu nog slechts bij benadering vaststellen, ook al schreef Calvin Trillin in het maartnummer quasi-verontwaardigd dat hij niet was uitgenodigd om zich te abonneren. In die uitnodiging zou Joseph Corr, die het blad voor Condé Nast uitgeeft, geschreven hebben dat Vanity Fair bedoeld is voor ‘only a handful of bright, literate people’. Dat meent Corr natuurlijk niet. Crowninshield in een notedop lijkt nog slechts goed voor een grap.

Dorothy Parker

Toch lijkt het gerechtvaardigd om nu al vast te stellen dat in ieder geval het kermisachtige aspect verdwenen is. Vooral in de jaren dertig moet die vrolijkheidsbehoefte de overhand hebben gekregen. In het voorwoord bij Portraits zegt John

[p. 35]

Russell dat Frank Crowninshield ‘in roddel handelde’ en hij noemt enige vaste rubrieken uit de jaren dertig: ‘When Kings Relax’ en ‘Celebrities in Bed’. (De foto van Debra Winger tussen de lakens in maart 1983 was puur toeval, mogen we aannemen.)

Jenkins beschrijft het blad in The Twenties als bootlicking the rich, en het beruchtste voorbeeld daarvan vinden we in 1920, toen Dorothy Parker een theaterstuk, waarin de mooie maar slecht acterende Billie Burke de hoofdrol speelde, spottend-satirisch kraakte. Florenz Ziegfeld, van de Follies, was Billie's echtgenoot, en Flo belde Condé Nast. Die spraken Crowninshield toe en Parker stond op straat. In Portraits staat een foto van Billie met daaronder een kort citaat uit de tirade van Parker die niet met name genoemd wordt. Ook over haar ontslag geen enkel woord, zelfs niet bij het portret van Parker zelf uit mei 1932, toen zij beroemd genoeg geworden was om door Vanity Fair ge-bootlicked te worden. Politiek moet Crowninshield bijzondere ideeën gehad hebben. Zijn voorstel om tot een oplossing te komen van de vele problemen die de depressie met zich meebracht behelsde onder andere een tijdelijke opschorting van de grondwet en de instelling van een regering die in alles volmacht had.

De politieke stellingname van de nieuwe Vanity Fair lijkt gezonder van inhoud. In het septembernummer kreeg de Mexicaanse diplomaat en schrijver Carlos Fuentes liefst acht tekstpagina's voor een integrale weergave van de rede die hij op Harvard uitsprak onder de titel High Noon in America. Hij analyseert daarin de situatie in zijn eigen land, in El Salvador en Nicaragua, hij onderzoekt de betrekkingen van Midden-Amerika tot de Verenigde Staten. Zijn conclusie is ook een duidelijke waarschuwing: ‘Wij, uw echte vrienden, zullen niet toestaan, omdat we uw vrienden zijn, dat u zich in Latijns-Amerikaanse aangelegenheden gedraagt zoals de Sovjetunie zich gedraagt in Oosteuropese en Centraalaziatische aangelegenheden. Wij zullen de wachters zijn bij uw eigen ware belangen door u te helpen deze vergissing niet te maken. Wij hebben de herinnering aan onze zijde. U lijdt te zeer aan historisch geheugenverlies.’ In elf regels, nog geen honderd woorden, zet Fuentes daarna de vier fouten uiteen die de politiek van de Verenigde Staten met betrekking tot Latijns-Amerika kenmerken. Dit is niet minder dan een briljant stuk, dat je doet hopen dat ook de Reagans op Vanity Fair geabonneerd zijn.

Frank Crowninshield, De actrice Olive Terry, 1916, foto van Ellis and Walery De actrice Helen Menken, 1925, foto van Edward Steichen Dorothy Parker, 1932, foto van Edward Steichen

Fotografen

Dat septembernummer bevat nog een aantal bijzondere bijdragen. Peter Conrad schrijft over de nu honderdjarige Metropolitan Opera; van Philip Roth werd een fragment uit zijn derde en laatste roman over Nathan Zuckerman gekocht; Clement Greenberg stelt de Japanse schilder Tawaraya Sotatsu voor; Susan Sontag bericht uitvoerig over Fassbinder en Berlin Alexanderplatz onder de noemer Novel into Film, met de controversiële stelling: ‘In Berlin Alexanderplatz, cinema has at last achieved some of the accumulative power of the novel by being as long as it is - and by being theatrical’; Paul Berman en Arthur Miller belichten de Rosenberg-affaire - Miller, over de dag waarop de executie plaatsvond: ‘I was never so alone (...) because I was scared’; liefst achttien pagina's, inclusief de zeer fraaie illustraties, zijn gereserveerd voor een fragment over het surrealisme uit Bunuels autobiografie; Dick Cavett ten slotte, maakte een kort portret van de schrijfster Jean Stafford. Wat naast de hoge kwaliteit en de afwisseling vooral opvalt aan deze bijdragen is de aandacht voor niet-Amerikaanse cultuurverschijnselen. Dat moet ook een factor geweest zijn die het vóórkomen van de oude Vanity Fair voor een belangrijk deel bepaald heeft. De prachtige zwart-wit portretten uit

Vervolg op pagina 39