Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

vervolg van pagina 25

band worden geproduceerd of ingevoerd, dat voor nauwelijks een kwart van de kinderen crèches en kleuterscholen beschikbaar zijn (terwijl alle vrouwen wel moeten werken), dat zegt meer over de emancipatie van de Chinese vrouw dan de juichverhalen waarmee westerse feministen terugkeerden uit het rijk van het midden. Op dit terrein neemt Butterfield overigens een spiegelbeeld van onze samenleving waar. Terwijl het streven van feministen hier gericht is op de verplichte opname van vrouwen in het economisch arbeidsproces, gaan de wensen van ontwikkelde vrouwen in China uit naar een wereld waarin ze tijd aan hun gezin kunnen besteden, en niet gedwongen zijn een baan te hebben.

Butterfield beschrijft de Chinese samenleving op een belangrijk draaipunt van haar ontwikkeling. Theoretisch is er de mogelijkheid dat veel van wat hij heeft opgetekend enkele jaren later achterhaald zal blijken te zijn. Hij was immers tussen 1978 en 1980 in de Volksrepubliek, de hardcover-editie van zijn boek verscheen vorig jaar. Maar alle informatie die in de jaren tachtig uit China is gekomen bestendigt het beeld dat hier is opgeroepen. Dat is niet verwonderlijk. Deng en zijn medestanders hebben in deze jaren hun politieke positie steeds verder geconsolideerd. Maar dat heeft de desillusie van de bevolking in het communisme niet opgeheven. Terzelfdertijd blijven de hervormingen steeds maar weer haperen; de naald valt toch weer in dezelfde groef terug. Het totalitaire stelsel, berustend op een systeem waarin iedereen tegen iedereen wordt opgezet, bestaat onveranderd; het wordt geminacht en gehaat, maar het kan niet bestreden worden. Steeds weer keert in zijn gesprekken met Chinezen de tegenstelling terug tussen de jaren vijftig, toen hoop, idealisme en werkelijke opofferingsgezindheid in brede kring heersten, en de tijd sinds de Culturele Revolutie, waar nog slechts plaats is overgebleven voor cynisme of apathie. Er is geen reden om aan te nemen dat daarin op korte termijn verandering zal komen. Zonder ‘de vijfde democratisering’, democratie, (de uitdrukking van Wei Jingsheng, die voor die gedachte vijftien jaar gevangen moet zitten) staat China slechts op z'n best een stalinisme met een menselijk gezicht te wachten.

China. Alive in the Bitter Sea is zonder twijfel het beste algemene boek over het huidige China dat op dit moment bestaat.

■