Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 26]

Van internationale allure
Henk Sneevliet en de geschiedenis van het MLL-front

Tegen fascisme, kapitalisme en oorlog: Het Marx-Lenin-Luxemburg-front Juli 1940-april 1942 door Wim Bot Uitgever: Syndikaat f24,75
Igor Cornelissen

Voor mij is de revolutionair-socialist Henk Sneevliet een ongemeen boeiende figuur. En dat zal ie blijven.

Hij werd in 1942 door de Duitsers doodgeschoten nadat hij sinds de inval, op verschillende adressen ondergedoken en vermomd met een baard, op de vlucht was geweest. Een uitnodiging om naar Amerika of Mexico te vluchten had hij afgeslagen. Hij wilde bij zijn kameraden zijn. Dat er oorlog zou komen, wist hij. Niet hoe het zou aflopen.

Sneevliet is, van 1933 tot 1937 kamerlid geweest en redacteur van marxistische bladen, maar vooral vakbondsbestuurder. Dat is het niet wat hem voor mij tot een intrigerende figuur maakt evenmin als zijn verhouding tot Trotski. Hij was de enige Nederlandse socialist die internationaal geschiedenis maakte. In nogal belangrijke landen én op cruciale momenten. In het vooroorlogse Indië was hij het die er een gemengde socialistische partij oprichtte en het vertrouwen won van de meest dappere en intelligente Indonesische revolutionairen. Na de Russische revolutie, waarmee hij zich solidariseerde, werd hij Indië uitgewezen. Daarna was hij een paar jaren, als afgezant van de Communistische Internationale, actief in China. Sommige China-specialisten zeggen dat hij aanwezig was bij de oprichting van de Chinese communistische partij. Toen Mao aan Edgar Snow zijn levensgeschiedenis vertelde, sprak hij ook over een zekere Ma-ling. Alleen kenners weten dat dit Sneevliet is. Want Sneevliet had toen de schuilnaam Maring en aangezien Chinezen de r niet kunnen uitspreken...

Henk Sneevliet

Raadslid in Zwolle in 1907 - per definitie (Zwolle!) niet zijn minst interessante periode - en daarna via Lenin naar Kanton en Shanghai. Terug in Nederland om met de hier achtergebleven communisten in conflict te raken. In de jaren twintig, na zijn Chinese periode, gold het woord: Sneevliet kwam, zag en de herrie begon. Een truttige benadering want Sneevliets grootheid als standvastig revolutionair, nooit tot compromissen bereid, blijft. Daarbij was hij niet een simpele vakbondsman maar goed ingevoerd in de marxistische klassieken. Er bestond bovendien een innige vriendschap met Henriëtte Roland Holst.

Er zijn nu drie biografieën over Henk Sneevliet geschreven, die me geen van alle kunnen bekoren. In feite is er maar een echte die qua omvang en intentie op die naam aanspraak mag maken. Die is geschreven door Max Perthus en in 1976 door de SUN uitgegeven. Het is het meest volledige boek over Sneevliet en behandelt ook zijn persoonlijk leven, de tragedies van zijn naar Rusland teruggekeerde derde vrouw Sima. Er moet daar nog een dochter van Sneevliet leven. Bij Perthus ook de ramp van de zelfmoord van zijn twee zoons Pim en Pam. Maar Perthus was een aanhanger en groot bewonderaar van Sneevliet geweest, een van de weinige overlevenden van Sneevliets groep na 1945 en te veel betrokken bij alles wat er was gebeurd. Te weinig afstand dus.

Dan de veel kortere politieke biografie van Fritjof Tichelman. Betrouwbaar en volledig voor zover het de standpunten van al de organisaties aangaat waar Sneevliet in werkte. Een boekje dus met veel afkortingen maar gortdroog, de levende Sneevliet ontbreekt erin.

Ten slotte schreef Sneevliets schoonzoon Sal Santen in 1971 Sneevliet, rebel (Arbeiderspers) waarin rake maar erg fragmentarische want autobiografische herinneringen aan, ja toch wel de enige vooroorlogse socialist met internationale allure.

Abstracte theorie

Nu is er net een nieuw boek verschenen dat vooral gaat over de oorlogsperiode van de Sneevliet-groep die de bezetting inging als het Marx-Lenin-Luxemburg front. Dat geeft al wel aan hoe Sneevliet dacht over deze ‘imperialistische’ oorlog. Had de Sneevliet-partij (RSAP) voor de oorlog 2500 leden, de harde illegale kern, telt vijfhonderd aanhangers.

Wim Bot, die de geschiedenis van het MLL-Front nauwgezet heeft beschreven, heeft goed laten uitkomen dat voor Sneevliet en zijn aanhangers de nieuwe wereldoorlog sinds Hitlers machtsovername vaststond. Tijdens de bezetting werd een ‘abstracte theorie van het revolutionair defaitisme’ verdedigt. Daar viel voor de oorlog al weinig mee te beginnen in Nederland, laat staan tijdens de bezetting. Bot beschrijft dat er wel pogingen zijn gedaan om vooral standvastige sociaal-democraten te benaderen, SDAP'ers dus die, in de lijn van Vorrink, scherp tegen de nazi's ingingen. Veel blijkt daar niet uitgekomen te zijn. Ook met andere links-socialistische groepen verliepen de besprekingen stroef en zonder succes. Zo bleef Sneevliets MLL-Front klein in omvang en al mag het waar zijn - en het is waar - dat het MLL-Front, naar hun blad ook wel Spartacus genoemd, wel terdege ingreep voor, tijdens en na de roemruchte Februari-staking - in de ogen van de massa bleef dat toch een zaak van ‘de communisten’.

De studie van Bot heeft het voordeel dat voor het eerst vrij uitgebreid uit de doeken wordt gedaan dat ook in de illegale Sneevliet-beweging tegenstellingen bestonden. Vooral over de houding met betrekking tot de Sovjetunie. Te veel bleven tot nog toe in de Sneevliet-literatuur de mannen en vrouwen van de tweede garnituur op de achtergrond. Wim Bot besteedt terecht aandacht aan Willem Dolleman, een Haagse revolutionair die met Sneevliet werd doodgeschoten maar wel eens fors in opstand moest komen tegen de autoritaire neigingen van Sneevliet. Zelf vind ik het jammer dat de Amsterdamse Rotterdammer (en jood ook nog) Ab Menist niet wat scherper en warmer wordt geprofileerd.

Het is eigenlijk mijn hoofdbezwaar ook tegen dit boek: Bot volgt nauwkeurig de discussies, acties en inhoud van de illegale bladen maar de mensen blijven, zeker zoveel jaren na hun heengaan, erg op afstand. Ik bedoel niet dat ik wil weten wat voor kleur sokken ze droegen en of ze buitenechtelijke verhoudingen hadden, maar wel hoe ze spraken, hoe ze schreven, door wie ze beïnvloed waren, of ze ook contacten hadden buiten hun eigen nauwe politieke kring. Van Sneevliet weet ik dat hij een open oog had voor de buitenwereld en ook in de kringen van kunstenaars vrienden had. Dat komt in de soms wat erg steile aanpak van de chroniqueur van het MLL-Front niet naar buiten.

Slotrede

Sneevliet hield op 9 april 1942 een slotrede voor het Deutsches Obergericht. Hij maakte zich geen illusies over zijn vonnis. Drie dagen later werd hij, na met zijn kameraden de Internationale te hebben gezongen, doodgeschoten. Die rede is hier bij mijn weten voor het eerst afgedrukt. Het is geen revolutionair, vlammend betoog. Geen diepe aanklacht tegen het nazisme. Men zou iets anders van Sneevliet hebben verwacht. Uit de voetnoten valt wel op te maken dat Wim Bot vermoedt dat Sneevliet zijn laatste woord zó heeft gesproken om de vrouwen van de beklaagden te redden. Hij waagt zich echter niet aan een analyse van dit slotwoord. Dat had hij wel moeten doen. Het behoort tot het onderwerp van zijn studie. Er is nog een ander punt waar hij, iets minder, in gebreke blijft. Dat gaat over de vraag of de revolutionair-socialisten wel voldoende oog hadden voor de verdediging van de ‘burgerlijk-demoncratische vrijhe-

vervolg op pagina 33