Op het literaire kerkhof
D.J. Enrights bloemlezing uit de literatuur over de dood
The Oxford Book of Death door D.J. Enright (ed.) Uitgever: Oxford University Press, f46,15 Importeur: Nilsson & Lamm
In the Midst of Winter door Mary Jane Moffat (ed.) Uitgever; Vintage Books, ± f22,50 Importeur: Van Ditmar
Boudewijn Büch
Zelfs de meest ongeletterde Brit kent de regel: ‘If I should die think only this of me’. Het is de eerste regel van het beroemde gedicht The Soldier van warpoet Rupert Brooke. De laatste twee regels van Brooke's sonnet Peace kent misschien een enkele Welshman niet maar verder iedere Brit: ‘But only agony, and that has ending; And the worst friend and enemy is but death’. Brooke komt niet voor in de zojuist verschenen bloemlezing van D.J. Enright The Oxford book of death. Ook niet in de anthologie van Mary Jane Moffat In the midst of winter, die verleden jaar verscheen.
Geen bloemlezer zal het in Nederland in zijn hoofd halen Gerrit Achterberg te weren uit een keuze doodspoëzie. Chr. Leeflang deed dat niet in zijn De dichter en de dood (eerste druk 1946, tweede in 1961) en ook Anton Korteweg kon eenvoudigweg het letaalste talent van onze moderne letteren niet vergeten in zijn De dood (1980). Daarmee is de vraag direct opgeworpen of een thematische bloemlezer echt bekende gedichten weg mag laten. In Engeland blijkbaar wel, in Nederland durft niemand dat. Een boek over dood in Nederland zonder Achterberg is ondenkbaar. Een bloemlezing in Engeland, zonder Brooke, bestaat: deze.
Enrights keuze is een eigenzinnige. Zo eigenzinnig dat The Sunday Times (24 april) erover schreef: ‘De enige fout in deze bloemlezing is de weglating van iets van de bloemlezer zelf; zijn “On the death of a child” is het enige twintigste-eeuwse gedicht dat in tederheid en beheersing kan wedijveren met Ben Jonsons klaagzang voor zijn zoon.’ Kortom: een bloemlezer doet het nooit goed. Zelfs niet als hij de bescheidenheid zelf is. Engelsen zijn dol op dood. Titels van de laatste jaren maken daar geen geheim van: Bartrams Tombstone Lettering in the British Isles (1979), Hackmans London Churchyards (1981), het uitputtende London Cemeteries van Meller (1981), het curieuze Dead Funny, Another Book of Grave Humour (van Spiegl, 1982) toont de Brit in zijn doodsbeleving, die nimmer beter werd samengevat dan in de boektitel van het geniale boek van J.S. Curl, A Celebration of Death (1980). De dood in Engeland is een ingehouden feestje. Zo ook de literatuur die dood tot onderwerp heeft.
De dood van een kind heeft Engeland nooit grote, meeslepende literatuur opgeleverd. Zelfs het grootste drama dat een mens kan treffen, kan de Britse schrijver het obligate glaasje sherry niet uit de hand slaan. Zowel Enright als de Amerikaanse bloemleesster Moffat komen niet met meeslepende verzen omtrent de kinderdood. Enright opent zijn hoofdstuk ‘Children’ met de mededeling ‘Deze afdeling was verreweg de moeilijkste om samen te stellen’. Moffat bekent een soortgelijk onvermogen in de inleiding tot haar ‘Mourning the loss of a child’. In beide bloemlezingen ontbreekt dan ook het Nederlandse (maar wèl ooit in het Engels vertaalde) Kinderlijck van Vondel. Mag men in deze nationale riedel (Konstantijntje, 't zaligh kijntje...) een vervelend deuntje horen, het is een excellente klaagzang.
De beperking van Enright en Moffat is hun taalkundig cosmopolitisme. Dat is nul. Wat niet vertaald is in het Engels, is onbegrepen. Zo neemt Enright een derderangs doodslied van Victor Hugo op maar alle andere schrijnende kinderdoodgezangen worden - noodgedwongen - vergeten. Mallarmé en Novalis, wier oeuvres nagenoeg uit dood bestaan, ontbreken deerlijk. Men kan geen bloemlezer verwijten dat hij iets niet kent omdat hij het niet heeft kunnen lezen. Daarom is het beter Enright en Moffat te beoordelen op de lectuur van hun moedertaal. De sjiekte van Enright - die zijn eigen doodslied vergat - heeft Moffat niet. In het voorwoord tot haar boek heeft Mary Jane Moffat het direct al over de oorzaak van haar boek: ‘Toen een lang en bevredigend huwelijk met mijn man eindigde na zijn plotselinge dood (...) Mijn mans teraardebestelling was eenvoudig...’. Het maakt haar boek zeldzaam Amerikaans, vol praalzucht, ondoordachtheid en een zes pagina's tellend gedicht van... Mary Jane Moffat, over het verscheiden van haar echtgenoot, dat eindigt met de regels: ‘You leaned to kiss me / in the place you only know’.
Auteursrechtelijk beschermd