Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 38]

Een theorie in het nauw
Gordon Rattray Taylor maakt weer een mysterie van de evolutie

The Great Evolution Mystery door Gordon Rattray Taylor Uitgever: Secker & Warburg 277 p., f43,50 Importeur: John Pleysier, Heerde
Maarten 't Hart

De laatste jaren worden opnieuw van allerlei kanten bezwaren tegen de evolutietheorie naar voren gebracht. Karl Popper beweert dat het geen serieuze wetenschappelijke theorie is omdat zij niet falsifi(c)eerbaar is. De paleontoloog P.P. Grassé betoogt in zijn boek Evolution of Living Organisms dat wij te weinig fossielen bezitten om overtuigend te kunnen demonstreren dat er evolutie heeft plaatsgehad.

Moleculair biologen hebben ons voorgehouden dat niet alle mutaties per definitie schadelijk of nuttig hoeven te zijn. Neutrale mutaties blijken ook mogelijk. Vandaar dat zich al een richting tegen de evolutietheorie heeft ontwikkeld die het ‘neutralisme’ heet. Ook Karel van het Reve hoort, zonder dat hij daar zelf weet van heeft, tot deze richting. Men zou hem een naïeve neutralist kunnen noemen. Dan hebben de zogenaamde cladisten (voornaamste vertegenwoordiger van deze richting: Willi Hennig) bezwaren aangetekend tegen het neodarwinisme die samenhangen met een nieuwe manier om taxonomie te bedrijven. Verder worden er nog allerhande kleine bezwaren opgesomd. De theorie zou bij voorbeeld niet verklaren waarom in Australië dieren met buidels zijn ontstaan die sprekend lijken op dieren elders die zonder buidel door het leven gaan. De theorie zou, volgens onder anderen Nabokov, evenmin de verbazingwekkende perfectie van veel vormen van mimicry verklaren.

In dit polyfone koor van tegenstemmen voegt zich nu ook de tenor van Gordon Rattray Taylor. In The Great Evolution Mystery somt hij alle zoëven genoemde bezwaren, behalve die van de cladisten, nog eens uitvoerig geargumenteerd op. Daar voegt hij dan nog bij herhaling het argument aan toe dat men van eerstejaarsstudenten biologie ook altijd hoort. Als het zo voordelig is om intelligent te zijn, waarom zijn dan niet alle organismen intelligent? Als het zo voordelig is om vleugels te bezitten, waarom kunnen dan niet alle organismen vliegen? Dat argument verbaast me van een man als Taylor. Je kunt het weerleggen met de opmerking: als het voordelen heeft om een EHBO-diploma te hebben, waarom hebben dan niet alle mensen zo'n diploma? Iedereen ziet wel in dat er goede redenen zijn waarom niet alle mensen een rijbewijs, een universitaire opleiding, een zwarte judo-band hebben, hoe handig dat ook zou zijn. Niet alles kan overal zijn. Specialisme is onvermijdelijk.

Maar los van dit onzin-argument heeft Taylor een interessant boek geschreven, dat velen die stiekum toch al een beetje aan de evolutietheorie twijfelden, zal sterken in hun ongeloof. Taylor heeft het werk op zijn laatste ziekbed voltooid. Hij stierf in december 1981. Mij heeft Taylor overigens geen moment kunnen overtuigen. Taylor meent wel dat er sprake is van evolutie van organismen, maar hij denkt dat een en ander niet te verklaren is ‘unless there was some inner necessity, some built-in primordial disposition to consolidate into such a pattern.’ Dat zegt hij dan wel over de fotosynthese, maar in feite gelooft hij dat dat voor alles geldt. Met andere woorden: Taylor haalt weer een vitalistisch principe binnen. Taylor blijkt ook gecharmeerd van het Lamarckisme.

Jigsaw-puzzle

Het probleem van alle anti-neodarwinisten is, geloof ik, dat zij onvoldoende inzien dat de evolutietheorie de best mogelijke werkhypothese is die wij momenteel bezitten om onderzoek mee te doen. De bezwaarmakers nemen de theorie echter te serieus, maken er eerst een ‘waarheid’ van, die zij dan vervolgens hardnekkig gaan bestrijden. (In navolging overigens van veel biologen, die de evolutietheorie ook presenteren als een onomstotelijk bewezen waarheid.) Maar de theorie is, zoals R.J. Berry in zijn bewonderenswaardige boekje Neodarwinisme schreef, de plaat buiten op de doos van een jigsaw-puzzle, en met behulp van die plaat zijn we nog steeds bezig de stukjes die we hebben in elkaar te passen. Dat is een illustratieve metafoor. Die al te fraaie mimicry bij voorbeeld is zo'n stukje van de puzzel waarvan we nog geen flauw idee hebben waar het past, net zoals de gelijkenis van buidelwolf en gewone wolf. Maar een ander stukje van de puzzel - waarom veroorzaakt een bij z'n eigen dood als hij steekt? Is dat in overeenstemming met de theorie? Veroorzaakt dat niet dat steekgenen worden weggeselecteerd? - dit stukje wordt door Taylor op pagina 229 nog als een stukje beschouwd dat nergens past, maar het is inmiddels door Maynard Smith, Hamilton, Dawkins en anderen keurig op zijn plaats gelegd.

Charles Darwin, tekening van David Levine

Taylor houdt er een nogal eigenaardige wijze van redeneren op na. Op pagina 230 zegt hij: ‘But perhaps the most serious weakness of Darwinism is the failure of paleontologists to find convincing phylogenies or sequences of organisms demonstrating major evolutionary change.’ Goed, dat is, zonder dat diens naam hier genoemd wordt, het enige argument dat Grassé in zijn dikke boek naar voren brengt. Een paar pagina's verder zegt Taylor: ‘The greatest weakness of Darwinism is the fact that it cannot be disproved.’ Dat is dus Popper zonder dat diens naam genoemd wordt. Maar wat moeten we nu geloven? The most serious weakness? The greatest weakness? Allebei? Of telt het één toch zwaarder dan het ander?

Het is aardig er in dit verband eens op te wijzen dat Poppers theorie dat elke wetenschappelijke theorie falsifi(c)eerbaar moet zijn niet aan zijn eigen criterium voldoet. Komen wij namelijk met een theorie aandragen die niet falsifi(c)eerbaar is, dan zegt Popper: dat is geen wetenschappelijke theorie, dat is pseudo-wetenschappelijk. Aldus is in het falsifi(c)eerbaarheidscriterium een veiligheidsklep ingebouwd die maakt dat Poppers eigen theorie altijd klopt. He cannot be disproved. Het is dus geen wetenschappelijke theorie.

De kwestie is: dat falsificeerbaarheidscriterium is onvruchtbaar. De enige eis waaraan een goede wetenschappelijke theorie moet voldoen is dat zij goed onderzoek genereert. En als men dat criterium aanlegt, is de evolutietheorie waarschijnlijk de rijkste theorie die ooit werd bedacht. Geen enkele andere theorie heeft zo ongelofelijk veel prachtig onderzoek voortgebracht. Als wij dit criterium - een goede theorie hoeft niet waar te zijn, maar moet goed onderzoek voortbrengen - op Taylors ideeën toepassen, blijkt dat zijn ‘geloof’ goed onderzoek juist belemmert. Wie gelooft in ‘some inner necessity’, zet zich zelf als potentieel onderzoeker buitenspel. Wie onderzoek doet, moet tot z'n laatste snik blijven speuren naar een natuurlijke, mechanistische verklaring van de verschijnselen die hij waarneemt. Zodra je gaat geloven in één of andere geheime kracht, in iets onverklaarbaars, leg je het bijltje erbij neer. Iets onverklaarbaars, ‘some inner necessity’ is namelijk niet operationeel te maken, je kunt er geen vraagstelling voor onderzoek aan ontlenen.

In zijn prachtboekje over Neodarwinisme zegt Berry: ‘Zo goed als alle kritiek op de evolutietheorie die vandaag de dag geuit wordt is herhaling van oude kritiek. Als men goed op de hoogte is van oplossingen in vroegere debatten, kan men veel tijd besparen in de huidige situatie.’ Taylor brengt in zijn boek inderdaad herhaling van oude kritiek. Al zijn bezwaren worden door R.J. Berry weerlegd, hoewel Berry het boek van Taylor nog niet kon kennen toen hij zijn werkje schreef. Maar al wat we horen, hebben we al zo vaak gehoord; langzamerhand worden we er moe van om al die uitgekauwde bezwaren maar steeds weer te moeten pareren. Ik wou dat er eens iemand opstond met leuke, spectaculaire resultaten van goed onderzoek die zich niet laten rijmen met de evolutietheorie, in plaats van met opnieuw afgestofte filosofische, neutralistische, paleontologische en vitalistische argumenten.

■