Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 31]

Humor en literatuur in de thriller
Wodka en overspel doen het goed

The Englishman's Daughter door Peter Evans Uitgever: Random House 238 p., f44,70 Importeur: Van Ditmar
The Papers of Tony Veitch door William McIlvanney Uitgever: Hodder and Stroughton 253 p., f41,75 Importeur: Van Ditmar
Zwart geld door Bert Hiddema Uitgever: Veen 190 p., f16,90
R. Ferdinandusse

Moskou is in. Kremlinologen beweren dat Andropov het in de Russische hoofdstad spelende boek van Martin Cruz Smith, Gorky Park, prachtig vond; en in de boeiende thriller van Topol en Neznansky, Red Square, staat Gorky Park dan ook naast de verplichte lectuur op het boekenplankje in Andropovs werkkamer. De vermeende liefde voor het boek heeft de partijleider echter niet bewogen om toestemming te geven voor de verfilming van Gorky Park op de plaats van de misdaad zelf. Er kwam zelfs geen toestemming tot het gebruik van de pelsdiertjes, die in de plot zo'n grote rol spelen en die allemaal Russisch eigendom schijnen te zijn.

De film (gemaakt door Michael Apted, met William Hurt als Renko en met de Poolse actrice Joanna Pacula (die in Parijs was toen het militaire bewind de zaak overnam en besloot niet terug te gaan) werd daarop in Finland gemaakt, waarheen, toen de lente te vroeg inviel, zelfs Engelse toneelstormsneeuw werd verscheept.

Moskou is in, en wie net als ik wel pap lust van wat goeie schrijvers met dat nieuw ontdekte thrillergebied kunnen doen, moet naar de winkel voor het pas verschenen The Englishman's Daughter. Het is het derde boek, maar de eerste thriller, van Peter Evans, een journalist - en zo'n boek dat ze aan de overzijde van de oceaan unputdownable noemen. En als je het weglegt, blijft het vaag verlangen er snel naar terug te keren.

Er zijn thrillers waarvan de plot eigenlijk onbelangrijk is, omdat de andere zaken voor de spanning zorgen. Bij Peter Evans zijn het vooral de personages, die voor de spaning zorgen. De meeste daarvan zijn Russen, die de inlichtingendiensten in handen hebben, en elk hun eigen spel spelen, tussen de wodka en het overspel door want Moskou is niet voor niets in. Dan is er ‘de Engelsman’ uit de titel, die indertijd overliep naar de Russen en daar nu adviseur is op monetair terrein (de plot draait ook om de goudhandel, en dat weten wij weer door een neergestorte Mig in Japan).

De dochter van ‘de Engelsman’ woont in Engeland, wordt filmster; haar minnaar is een Engelse playboy (een tikje verwijfd, waardoor veel mannen de fout maken hem alleen met hun echtgenote te laten), die tevens een verhouding met de zuster van de Engelse koningin heeft gehad, en haar brieven nog op zak heeft. En er is nog een Russische filmregisseur (die overloopt) met maniakale trekjes.

Peter Evans

Al die personages praten met elkaar, in prachtige gepolijste dialogen, voor een deel vol intrigerende bedoelingen. Slechts een enkele keer is de dialoog té mooi, en maar een enkele keer gaat om een opzichtige zin of aforisme (‘Dat alle vrouwen zusters zijn, is meestal het streven van vrouwen die geen zusters hebben’) of om een ouderwetse wise crack (‘Ze heeft haar borsten laten liften toen ze zestig werd. Haar ambitie is negentig worden en dan topless in haar graf gelegd te worden’). De plot is heel ingenieus en als die uiteindelijk, met de wat dulle uitleg van de goudhandel, rond is, valt er ook best wat op af te dingen, maar tijdens het imposante vuurwerk van intriges en van het woordenspel van de machtigen en de rijken (er zit in Londen trouwens nóg een boeiende verrader) merk je dat niet.

Laidlaw

Ruim vijf jaar geleden verscheen Laidlaw en William McIlvanney. Laidlaw is de naam van een politieman in Glasgow, McIlvanney de naam van een jonge, veelgeprezen Schotse schrijver. Hij kreeg voor dat boek meteen de Zilveren Dolk van de Engelse Crime Writers Association. Laidlaw, de politieman, kreeg faam als pendant van Martin Beek of, bij anderen, van Maigret. De Nederlandse vertaling (onder de titel Laidlaw's jacht) vermocht in dit land weinig enthousiasme te wekken, de restanten gingen dit voorjaar in de restantenhandel.

William McIlvanney

Shakespeare Festival. Stratford-on-Avon, 1879.

De tweede Laidlaw heet The Papers of Tony Veitch. Het boek speelt opnieuw in Glasgow (De eerste zin luidt: ‘It was Glasgow on a Friday night, the city of the stare’). McIlvanney is een uitmuntend schrijver en aan alles is te merken dat hij Tony Veitch ook geschreven heeft om er literatuur (als ik dat zo mag uitdrukken) van te maken. Twee willekeurige citaten; ‘When his eyes came up from Laidlaw's identity-card they had grown a skin of distance.’ Dat is haast niet te vertalen van mooiigheid. Of: ‘Macey watched het buttocks move in her fawn cords as if they were chewing a very sweet caramel.’ ‘Macey keek

[p. 32]

naar haar billen, die in haar geelbruin ribfluweel bewogen alsof ze een zachte toffie kauwden.’

Bovendien gebruikt McIlvanny tamelijk veel het Glasgowse dialect. Het verhaal gaat over elkaar bevechtende partijen, en Laidlaw gaat erachteraan omdat in de reeks moorden ook een oude zwerver het slachtoffer is, die net voor hij de laatste adem uitblaast nog om Laidlaw, de verpersoonlijking van Glasgow, vraagt. Laidlaw is een doorzetter (een man die een kerkhof nog zou kunnen bezielen, zegt een van zijn medewerkers) en zuiver op zijn inituïtie rolt hij de hele zaak op. Het loopt uit op een mooi gevecht in het restaurant van het vliegveld van Glasgow (het ziet er daar uit als Tsjechov uitgevoerd door MGM), maar dat kan niet verhelen dat The Papers of Tony Veitch een zeer papieren thriller is. Laidlaw is mooi, Glasgow ook, het linkse hart bloeit af en toe open en het boek staat in de maag. Maar wat ontbreekt is net het adembenemende van de thriller.

Zwart geld

Want het blijft altijd nog maar de vraag of het zo'n zegen is als echte schrijvers zich op het genre werpen. In ons eigen land heeft Bert Hiddema, na vier romans en een reisverslag, voor uitgeverij Veen een thriller geproduceerd onder de titel Zwart geld.

Great Reform Bill passed, 1832.

Hoofdpersoon is een klusjesman, die Flip heet, en alles aanpakt, kosjer of niet. ‘Ik ben voor alles in, als het maar geen moord, doodslag, drugs of lijfwacht is,’ zegt hij in het eerste hoofdstuk en bewijst dat door later in het boek toch als lijfwacht op te treden. Flip is een voortborduursel op de private eye, die zijn gewelddadige en ingewikkelde avonturen kruidt met de laconieke (nu inmiddels van naam veranderde) wise crack, of met de humoristische vergelijking. Zowel Peter Evans als McIlvanney zijn in die zin heel goede epigonen. Bij Hiddema is het echter alleen maar humor: als een stoomwals dreunen de dolle verhalen door het boek. Ik heb daar weinig tegen, maar ze zijn zo volop aanwezig dat ze de plot bijna verdonkeremanen. In het eerste hoofdstuk gebeurt niks, en dan denk je niet: ha, een thriller. Soms stapt Flip in een taxi, en vervolgens is de taxichauffeur het hele hoofdstuk aan het woord om uit te leggen wat een troep het tegenwoordig in het leven is. Het enige goed aaneengesloten verhaal in het boek is als Flip opgesloten zit en probeert vrij te komen. Dan blijkt dat de auteur in primitieve omstandigheden heeft verkeerd en daar mooie beschrijvingen en ervaringen aan heeft overgehouden. Want - en daar kan ik verder ook weinig aan doen - de humor van Hiddema doet een beetje oudbakken aan. ‘Je tiet hangt in de soep’ ‘Oh, ik dacht dat ik alweer verliefd werd’ is een mij te plat-Hollands. Net als ‘Alicia beschikt over een bos schaamhaar, die lijkt op de Hoge Veluwe voor ze die snelweg er doorheen pleurden. Of het Amazonegebied.’ En: ‘Ze heeft overigens dijen die over elkaar roddelen als ze loopt’. Dan zie ik veel liever de billen van McIlvanney. ‘“Hoe laat?” krast hij zonder te schuimen.’

Bert Hiddema

Er is zo'n overvloed aan deze humor (soms zijn er best leuke verhalen tussen) dat de intrige er bekaaid afkomt, en in vier zinnen is na te vertellen. Het heeft te maken met een ontvoering, een beetje à la Caransa indertijd. Van een titel als Zwart geld, na Slavenburg en FC Utrecht, viel iets meer te verwachten. Want Hiddema is vrij ambitieus. Zijn Flip zegt al op pagina 25 dat thrillers het enige soort boeken is waarin mensen over honderd jaar kunnen lezen hoe het leven nu was. Dat is een tamelijk onzinnige stelling: in bestsellers en thrillers kun je later vinden wat voor sigaretten mensen rookten en naar wat voor songs ze luisterden in het jaar dat ze verschenen. Maar hoe het leven nu was? Ik verdenk Hiddema ervan vanwege dat idee zijn boek te hebben volgestopt met de meest halfgare typen die er maar te denken waren. Het gevolg is dat je over honderd jaar helemaal niet meer kunt nagaan of hij het over de jaren zestig, zeventig of tachtig heeft, en ze vanzelf maar zullen aannemen dat het literatuur was.