Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 20]

Moord in, moord om en moord tijdens
Van de Kremlin-leiders tot de dikke dorpsarts in Bikhoven

Red Square door Topol & Neznansky Uitgever: Quartet Books 274 p., f47,- Importeur: Nilsson & Lamm
Omega Rood door John Kruse Uitgever: Veen f26,50
The Transfer door Thomas Palmer Uitgever: Collins 400 p.
Moord om heroïne door Hellinga Sr. Uitgever: Loeb 185 p., f22,50
Ratteval door Felix Thijssen Uitgever: Veen 174 p., f 17,50
R. Ferdinandusse

Toen Leonid Breznjev eind vorig jaar eindelijk echt doodging, kon men op de voorpagina van Vrij Nederland lezen over allerlei thrillerachtige gebeurtenissen in het Kremlin, die begin 1982 waren gebeurd en die ongetwijfeld aan het steeds slechter worden van Breznjevs gezondheid hadden bijgedragen. Op die voorpagina beschreven Igor Cornelissen en Connie Brood hoe Joeri Andropov, de listige liefhebber van moderne kunst en jazz, een grootscheeps onderzoek naar fraude en corruptie zo had geleid dat familieleden van Breznjev boven aan de lijst van profiteurs terechtkwamen, met als gevolg dat de macht in Moskou uiteindelijk in zijn handen terechtkwam.

Dat artikel was gelardeerd met fragmenten uit een thriller die datzelfde corruptie-onderzoek als onderwerp had. Die thriller was geschreven door twee uitgeweken Russen die nu in New York wonen: Edward Topol (een Russisch filmschrijver die in 1979 emigreerde) en Fridrikh Neznansky (die in Rusland onder meer rechter van instructie was, en in 1978 vertrok) en stond op dat moment op punt van verschijnen bij de Russische uitgever Possev in Frankfurt.

Inmiddels is er een Engelse vertaling van in de handel, onder de titel Red Square. Aanbevolen lectuur voor thrillerliefhebbers, en voor lezers die maar niet genoeg kunnen krijgen van inkijkjes in het Moskouse leven.

Het boek begint dan ook met de bekende waarschuwing: ‘Al de personages in dit boek, inclusief Breznjev, Soeslov, Andropov, Tswigoen, hun vrouwen en kinderen, zijn, net als alle gebeurtenissen in dit boek, geheel verzonnen. Mocht bij toeval toch iets overeenkomen met het ware Russische leven, dan is dat voor dat ware leven heel beroerd.’

Vervolgens slaat de lezer de schrik om het hart als hij wordt geconfronteerd met een lijst van ruim zestig voor het boek belangrijke personages, allen met geharnaste Russische namen en dito functies. Maar het valt mee, vooral de eerste helft van het boek is zeer overzichtelijk opgebouwd rond de zelfmoord van Breznjevs zwager, Tswigoen.

Het Rode Plein, Moskou

Tswigoen had een topfunctie in de KGB, en zulke mensen plegen, zoals men weet, geen zelfmoord. Red Square is het boek van Igor Iosifovich Shamrayev, een onderzoeker (zo vertaal ik Special Investigator maar) in dienst van de Openbare Aanklager. Zijn opdracht om de ‘zelfmoord’ te onderzoeken komt regelrecht van Breznjev, die aan alle kanten nattigheid voelt. Shamrayev ontdekt al gauw dat collega's van hem voor Andropov werken en bezig zijn alle treurige extravaganties en van Breznjevs zoon en dochter en verdere gunstelingen in kaart te brengen.

Deze opzet is meteen de zwakte van het boek: Shamrayev vecht voor een verloren zaak, er valt weinig eer te behalen aan het verhinderen van de directe val van Breznjev als de indirecte val toch voor de deur staat. Shamrayev is slim en vasthoudend en het is treurig te beseffen dat juist hij voor de allercorruptste partij werkt. Want deugen doet er uiteraard niemand. Red Square is geen Gorky Park, daarvoor hebben de schrijvers te veel geleund op hun verlangen de rotheid van de Moskouse machthebbers gedocumenteerd aan te tonen. Maar het heeft de charme van mensen die schrijven met grote kennis van zaken. Mooie tafereeltjes (Breznjev die elk vol uur oordoppen indoet als de klok van de Spasskytoren slaat), mooie karakters, waaronder een fraaie, geile kolonelse, veel wodka, wijven, eten, en een duidelijk, zich steeds verdikkend plot (tot het aan het eind een beetje uit de hand gaat lopen) geven het boek genoeg kleur om niet meer nieuwsgierig te zijn naar wat werkelijk is gebeurd en wat niet. Breznjev zelf heeft door dat Andropov hem in een hoek gedreven heeft en wel zijn opvolger zal worden. En de auteurs, toch voor geen kleintje vervaard, maken van Andropov hun bleekste figuur, ook zij hebben - voorlopig? - weinig vat op hem. Maar er zijn zoveel zaken die kloppen met wat werkelijk is gebeurd dat Red Square de behaaglijke geur van geschiedenis heeft.

Omega Rood

Het is aardig om Red Square wat dat betreft eens te vergelijken met Red Omega, een Kremlinthriller van John Kruse, die net in diverse uitvoeringen in pocket in de winkels ligt, en die tevens als Omega Rood bij uitgeverij Veen verscheen. Omega Rood pretendeert ook geschiedenis te schrijven: het is 1952 en in de Sovjettop zit een man die contact met de Amerikanen heeft, en die, als hij bijna ontdekt wordt door de KGB, zijn CIA-vrienden te hulp roept. Gevolg: een complot om Stalin om zeep te brengen. De CIA organiseert hiervoor dat een Spaanse communist, die na de Burgeroorlog naar Moskou uitweek en daar wegens zijn kritiek op het corrupte Moskouse regime in de gevangenis en in de werkkampen belandde, erin toestemt naar Moskou terug te keren om Stalin op te blazen.

Het is een thriller die veelbelovend begint met het verhaal van Joaquin Cabeza, de Spanjaard. En met de eerste voorbereidingen van de CIA-mensen. Maar de ellende begint zodra de operatie zich naar Rusland verplaatst. Stalin - toch een van de mooiste thrillerfiguren die te bedenken zijn - wordt een plat cliché, het Kremlin wordt een jongensboek-kasteel, en de Amerikaans-gezinde Rus blijkt Beria: het is een zo tragisch stukje geschiedvervalsing dat alle plezier over de aanvang van het boek overgaat in ergernis.

The transfer

De enige thriller die voor een beetje vuurwerk zorgde op de Frankfurter

[p. 21]

Buchmesse van vorig jaar was The Transfer van Thomas Palmer. Een debuut waar veel van verwacht werd, waar ook van Nederlandse zijde belangstelling voor was, en waar door Elsevier voor een belachelijk hoog bedrag op geboden werd, wat tot woede van andere vaderlandse uitgevers leidde. A big, authentic thriller set in the midst of Miami's explosive drug scene and signalling the arrival of a first rate new writer.

Het is een omvangrijk boek (400 pagina's) over twee halfbroers die samenwerken bij het binnenhalen van een miljoenenlading aan drugs. Ze willen die lading verkopen aan een aantal Columbiaanse onderwereldfiguren, die de Amerikaanse cocaïnehandel via Miami in handen hebben. Maar die heren hebben geen zin te betalen, en sturen hun legertje boeven om de zaak zonder betalen onder controle te krijgen. Een tamelijk eenvoudig scenario en Palmer gebruikt al zijn ruimte om zijn personages van een overtuigende achtergrond te voorzien. Hij introduceert een tamelijk geheimzinnige derde broer, en heeft verder veel aandacht voor de politieman die geobsedeerd raakt door een vreemd jacht dat voor de kust van Miami patrouilleert.

Er gebeurt ontzettend veel, een complete bendenoorlog in de moerassen van Florida, een uitvoerige uitwisseling van losgeld en cocaïne, en toch ontbreekt op een of andere manier de spanning. Misschien zit er wel zoveel Florida in het boek dat het alleen daar gelezen leuk wordt.

In Engeland, maar dat is geen bewijs, is het boek geflopt. Maar een enkele recensie in de trant van ‘een aardig debuut’, en opvallend weinig verkoop. In de Britse vakpers staan nu kleine advertenties waarin de Engelse uitgever redacteuren van buitenlandse uitgeverijen laat verklaren waarom zij The Transfer voor hun land gekocht hebben.

Eigen bodem

Als het waar zou zijn dat lezers in een thriller iets van het eigen klimaat moeten herkennen, dan moeten we ruim baan maken voor Moord om heroïne van Hellinga Sr., want in dat boek wordt Amsterdam afgeschilderd als de gevaarlijkste stad van de beschaafde wereld, en bepleit de hoofdpersoon het instellen van een ‘Heroïsorium’, een soort kampement, als een leprosorium voor de leprozen, waarin al onze junks kunnen worden ondergebracht.

Het is Hellinga Sr.'s tweede boek.

Vervolg op pagina 28