Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 90]

Stendhal en Grenoble
Een grote tentoonstelling ter gelegenheid van zijn tweehonderdste geboortejaar

Ieme van der Poel

In zijn werk karakteriseerde Stendhal de inwoners van de Dauphiné als ‘gewiekst en uitgerekend’. Deze typering gaat beslist niet op voor het huidige bestuur van de stad Grenoble (hoofdstad van de Dauphiné en geboorteplaats van Stendhal), dat voor de viering van het tweehonderdste geboortejaar van de schrijver kosten noch moeite heeft gespaard. Het programma omvat tientallen manifestaties, van lezingen en theater tot een opvoering van de opera l'Italienne à Alger, van Stendhals lievelingscomponist Rossini.

Initiatiefnemer van deze grootscheepse culturele manifestatie was de socialistische burgemeester van Grenoble, Hubert Dubedout, aan wiens achttien jaar durende bewind, bij de recente gemeenteraadsverkiezingen zeer onverwacht een einde kwam.

Stendhal bracht zijn kinderjaren door in het huis van zijn grootvader van moederskant, Henri Gagnon. Ter ere van het ‘bicentenaire’ kreeg het huis een opknapbeurt. Het is leeg en het ruikt er naar verf, waardoor de bezoeker zich eerder een potentiële huurder waant, dan een literaire pelgrim. Uit een soort plichtsbesef drentelen we de kamers door en werpen en passant een blik op het beroemde ‘terras-met-de-bloemen’, dat Stendhal in zijn autobiografie Henry Brulard (1836) beschrijft. Het terras biedt uitzicht op de Jardin de ville, een aardig stadspark, waar in Stendhals tijd de chic van Grenoble paradeerde. Daar kwam hij op een dag zijn eerste grote liefde tegen, de actrice Virginie Kubly, die hij in stilte aanbad. In Henry Brulard maakte hij een kleine situatieschets van deze ontmoeting: ‘Ik stond in H en zag haar bij K.’ Virginie Kubly was de eerste van de vele vrouwen die Stendhal in de loop van zijn leven zonder al te veel succes beminde. Zijn liefde voor haar betekende tevens het begin van zijn grootste hartstocht, de muziek.

Stendhal, getekend door Alexander Dubuisson

In de Jardin de ville ligt het Stendhalmuseum, dat gevestigd is in het voormalige stadhuis van Grenoble. De tentoonstelling Stendhal, Grenoble en het departement Isère tijdens de Revolutie en het Keizerrijk is, ondanks de weinig pakkende titel, zeer de moeite waard.

Ambivalent

Stendhals houding ten opzichte van zijn geboortestreek was nogal ambivalent. In Henry Brulard laat hij zich weinig vleiend uit over de boerse Dauphinois, bij wie hij niets terugvindt van het esprit en de trots die hij zozeer bij de Italianen bewonderde. Hij haat Grenoble en werpt zich vol vuur op de wiskundestudie, die hij in de eerste plaats als een middel ziet om de provincie te ontvluchten.

In het Musée Stendhal hangen de portretten van verschillende personen met wie de jonge Henri Beyle tijdens zijn schooltijd in Grenoble te maken kreeg. Zo is er zijn beminnelijke grootvader Gagnon, ‘met zijn gepoederde pruik met drie rijen krullen, omdat hij doctor in de geneeskunst was en bij de dames in de mode...’ En natuurlijk de afschuwwekkende huisonderwijzer pastoor Raillane en Stendhals latere tekenleraar Louis-Joseph Jay, wiens didactische gaven hij hoger aansloeg dan zijn talent als schilder. Het onderwijs in de Franse letteren werd verzorgd door Dubois-Fontanelle, die, hoewel Stendhal een nogal karikaturale beschrijving van hem geeft, op een zekere literaire roem kon bogen. Bij de opvoering van één van zijn toneelstukken brachten de leerlingen van de Ecole Centrale hem een eerbetoon op rijm, dat aldus begon:

‘Beminnelijk en begenadigd auteur, van wie het schitterend genie

De schone kunsten tot eer strekt en de filosofie.’

De vrienden van school (Crozet, Félix Faure) spreken minder tot de verbeelding dan de leraren. De portretten tonen keurige, bejaarde heren, die de schoolbanken reeds lang zijn ontgroeid.

Hoewel Stendhal in Henry Brulard niet nalaat om de slechte eigenschappen van de bewoners van de Dauphiné te benadrukken, bewondert hij hun aangeboren hang naar onafhankelijkheid. Tot in de zestiende eeuw behield deze provincie (erfgoed van de kroonprins, de dauphin) een zekere mate van zelfstandigheid. Hieruit verklaart Stendhal de afkeer van zijn streekgenoten voor het centrale gezag in Parijs en hun hartstocht voor politieke zaken. Het zijn republikeinen in hart en nieren, zoals Stendhal zelf, die later een fervent aanhanger van Napoleon was.

Stadspoorten

Zowel in Henry Brulard als in zijn Mémoires d'un touriste (1838) besteedt hij veel aandacht aan de gebeurtenissen in Vizille, waar in 1788 de Staten van de Dauphiné bijeenkwamen. De hervormingseisen die door deze vergadering werden opgesteld, vormden de eerste aanzet tot de Revolutie. Stendhals grootvader, Henri Gagnon, bevond zich onder de aanwezigen.

In Mémoires d'un touriste creëerde Stendhal het personage M.L., een vertegenwoordiger van de ijzerindustrie, die zich tijdens een zakenreis in het leven in de Franse provincie verdiept. Het boek was bedoeld als reisgids, maar miste de orde (en daardoor ook de saaiheid) die een dergelijk werk doorgaans karakteriseert. De meeste van Stendhals critici vonden het maar een rommelig geheel. De auteur bewandelde te veel zijpaden naar hun zin en bepaalde zich bij de beschrijvingen zeker niet alleen tot fraaie vergezichten en snel stromende rivieren. Net als in de romans van Stendhal zijn liefde en politiek in dit (fictieve) dagboek nauw verweven. De handelsreiziger laat zich even gemakkelijk meeslepen door zijn politieke overtuigingen als door zijn enthousiasme voor alle bekoorlijke dames die hij op zijn weg ontmoet. Zijn liefde voor de Dauphiné gaat zo ver, dat hij zijn geboortestreek zelfs boven Italië verkiest:

‘Nergens zag ik schoner landschappen, behalve in Lombardije, in de omgeving van de meren (...) Maar in die contreien word je voortdurend lastig gevallen door de politie van Monsieur de Mettemich, terwijl je in drieënvijftig uur van Parijs naar Montbonnot reist, zonder je paspoort te hoeven laten zien.’

De tentoonstelling eindigt in 1815 met een gekleurde prent van de intocht van Napoleon in Grenoble. Het volk van Grenoble breekt de stadspoorten open om de keizer binnen te laten en legt de grote houten deuren aan de voeten van de keizer, die, in de klassieke houding met de hand op het hart, toekijkt vanaf een balkon. Het is opmerkelijk dat Stendhal, de eeuwige spotter, niet terugschrikt voor eenzelfde sentimentaliteit, wanneer Napoleon ter sprake komt. Hij was volledig in zijn ban en schildert hem af als de verpersoonlijking van het goede. Napoleons intocht in Grenoble was de laatste triomf van de keizer, waarvan Stendhal persoonlijk getuige was. De val van de keizer betekende het einde van zijn diplomatieke loopbaan en hij werd schrijver, tegen wil en dank. Hij woont afwisselend in Parijs en in Italië en schrijft alleen nog maar over Grenoble, dat hij in de laatste jaren van zijn leven zelden meer bezoekt.

■

Van Het leven van Henry Brulard door Stendhal, vertaald door C.N. Lijsen, verscheen onlangs een nieuwe goedkope editie als Prisma Klassiek, f 19,90