Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 19]

Wie niet geniet, is ongenietbaar
Konstantin Wecker, maker van liederen

Lieder und Gedichte door Konstantin Wecker Uitgever: Ehrenwirth Verlag, f34,85 Importeur: Internationale Pers
Jacques Klöters

Stap eens een platenzaak in en vraag of ze ook iets in het Duits hebben. De schijf die u krijgt is meestal zo vet als bockworst. Een blonde echoput zingt iets engs over de heimat onder begeleiding van een geüniformeerd knapenkoor. Producenten dwingen een onschuldige jonge vrouw tot muzikaal pornografische handelingen met het lied ‘Ein bisschen Friede’. Zo brengt de CIA via de platenmafia de vredesbeweging in diskrediet. 's Nachts om twaalf uur rookt Reinhard Mey ketting op de radio. Een enkele keer vindt men op de Avenue-draaitafeltjes de gevoelsgroeven van Stephan Sulke of Hildegard Knef. Maar over het algemeen is Nederland onbekend gebleven met de grote opgang van het Duitse literaire chanson van de laatste twintig jaar.

Het begon in 1964 met een folkfestival op Burg Waldeck. Vroege vredesactievoerders bezonnen zich op de Duitse volksliederenschat. Wat was er voor hun doelen bruikbaar? De meeste traditionele liederen bleken onteerd door de nazi's. Een folksong-cultuur zoals die op dat moment in de Verenigde Staten bloeide, leek niet mogelijk. Op Burg Waldeck begon men elkaar nieuwe liederen voor te zingen. De jonge jurist Franz-Josef Degenhardt, de grafisch ontwerper Dieter Süverkrüp, de bedrijfseconoom Reinhard Mey, de schilder Hannes Wader en de cabaretier Hans Dieter Hüsch. Ze stonden onder invloed van het Franse chanson. Brassens en Villon waren hun inspiratiebronnen. Degenhardt ontwikkelde het snelst een eigen toon en begon het Duitse Wirtschaftswunder te ontmaskeren. Hij gaf menig inkijkje in Duitse huiskamers waar het portret van Hitler snel vervangen was door dat van Adenauer.

Konstantin Wecker

Achter de Berlijnse muur zat Wolf Biermann hartverscheurend in z'n huiskamer te zingen. Hij liet horen dat in zijn geval de politiek persoonlijk was geworden en het persoonlijke politiek. In navolging van zijn leermeester Brecht die zich ‘Stückeschreiber’ noemde, duidde Biermann zich aan als ‘Liedermacher’.

Fenomeen

Deze term is in algemeen gebruik geraakt en omvat zowel de zoetgevooisde Konstantin Wecker als Dr Dr Dr Rolf Schwendter, die zich krijsend begeleidt op een blikken kindertrommeltje. Schoorvoetend hebben de platenmaatschappijen, de radio- en televisie-organisaties het nieuwe fenomeen van de Liedermacher binnengehaald. Reinhard Mey was de minst gevaarlijk en werd dus het bekendste. Degenhardt mocht meestal niet op de televisie en de radio komen, maar zijn platen liepen goed. Met zijn liederen schrijft hij de politieke biografie van een linkse Duitser die voortdurend positie wil kiezen, zijn dromen koestert en zijn tegenstanders met hun eigen argumenten ontmaskert.

Na Degenhardt is er een hele rij protestzangers opgestaan die zich zelfs in theoretische geschriften afvroegen of ‘privatlieder’ over liefde en zo wel in de socialistische strijdcultuur thuishoorden. ‘Zwischentöne sind Krampf in Klassenkampf!’ zong Degenhardt. Gelukkig heeft hij dit pleidooi voor de ongenuanceerdheid maar kort nageleefd. Na alle theoretische beschouwingen op rijm werd het tijd voor liederen met vlees, botten en gevoel.

In Düsseldorf zit ik tussen tweeduizend jongeren te wachten op Konstantin Wecker. Popconcertambiance. De meesten weten wat ze te wachten staat, kennen hun idool en zijn liederen. Op het podium een merkwaardige verzameling musici. Welke populaire zanger laat zich nou begeleiden door een cello, een fagot, een hoorn, elektrische gitaren, percussie, synthesiser en een Steinway? Konstantin Wecker. Het blijkt een dikke Duitser te zijn met een speknek van het soort dat in disco's moeilijkheden kan verwachten. Een gevoel van teleurstelling welt op. Moet ik daar de hele avond naar kijken? Maar als de man aan de vleugel aanvalt, ben ik snel gewonnen. Zo'n gulzige manier van spelen hoor je maar weinig in de huidige populaire muziek, die soms op ruitjespapier gezet lijkt. Dan begint hij over zijn woeste pianospel heen ook nog het hoogste lied te zingen. Een vreemde stem waar je aan moet wennen, Elton John verkleed als Richard Tauber. Uiterst lyrische muziek met prachtige uithalen, sterk ritmisch onderstreept. Soms is het operette-pop soms zuivere liedkunst. Veel mensen zullen het vreselijk vinden. Wij in Düsseldorf genieten. Een intro, herkenningsapplaus en dan: ‘Schon wieder wühlt sich dein Gefühl, in irgendeine Weichheit ein. So zart umfangen, so vertraut, das muss doch jetzt die Liebe sein!’ Is het kunst? Is het edelkitsch? Het is bloedmooi en ik lust er wel pap van. Het publiek lijkt in trance. Fragmenten van teksten worden meegemompeld. Sommige regels hebben de kwaliteit van slagzinnen: ‘Wie niet geniet, is ongenietbaar’ en ‘alleen de goden gaan ten gronde als we goddeloos geworden zijn’.

Willy

Weckers vroege liederen trappelen vol ongeduld als honden die uitgelaten willen worden. Er hangt iets in de lucht, er moet nu iets gebeuren, morgen gaan we ertegenaan, Titaantjes-teksten zijn het, vol romantiek en sentiment. De bekendheid van Wecker dateert van 1977, toen de dertigjarige ex-bajesklant, druggebruiker en zwerver door de muziekwereld na drie onopgemerkte lp's het lied van zijn generatie schreef: ‘Willy’. Het is een emotionele talking-blues in Beiers dialect over zijn vriend Willy die altijd vooropliep, als studentenleider en als druggebruiker. Die altijd iets bozer en eerlijker was dan de anderen en die het gisteren in een Münchens café aan de stok kreeg met een zanger van het Horst Wessellied. ‘Gisteren hebben ze Willy doodgeslagen en vandaag wordt ie begraven,’ zingt Wecker. Dieter Hildebrandt, Duitslands populairste satiricus, wil Wecker in zijn televisieprogramma. De omroep verbiedt hem ‘Willy’ te zingen. Niet ‘ausgewogen’ genoeg.

Ook in zijn politiek getinte liederen blijft Wecker romanticus. Hij wordt niet een grimmige eenmansfractie, zoals veel van zijn collega's, maar een dakloze zwerver, een politieke held die zijn idealen zuiver heeft gehouden. Enigszins genotzuchtig bezingt hij hoe hij nog eens gepakt zal worden: ‘Ze zullen komen om te jagen, met geweren in de hand en wellustig slepen zijn hun grote ketting over 't land. Hun honden janken zachtjes, want ze krijgen lucht van mij en triomfantelijk komt hun adelaar in duikvlucht naderbij. Ja ik zie ze als.’

Wie de moeite zou nemen om te noteren welke zinsneden door Weckers publiek meegezegd worden, weet wat de huidige Duitse jeugd haat en liefheeft. ‘Schaf hoeren, dieven, ketters af en maak het land chaotisch, dan wordt het weer wat menselijker en niet meer zo despotisch!’

De lezers die nu met de jas aan staan om Wecker in huis te halen, moeten weten dat hij op zijn laatste platen een wat andere weg is ingeslagen. Minder Titaantjes-teksten, minder riskante beeldspraak, mededogen, een politieke stroming waarin hij zich thuisvoelt, de Grünen, andere muziek. Wecker lijkt los te komen van de poptraditie en drukt zich steeds vaker uit in liederen die uit de negentiende-eeuwse Duitse liedkunst voort schijnen te komen.

Wecker treedt op 24 maart op in de grote zaal van Krasnapolsky in Amsterdam. Phonogram bracht ooit een verzamel-lp uit die wel een Edison kreeg naar geen kopers. Nu is er dan het boek met liedteksten en gedichten. Mijn Duitse leraar zei het al: ‘Ik denk dat het niet mee zal vallen mij bij jullie geliefd te maken.’

■

Deze week komt een bundel liederen van Konstantin Wecker in vertaling: Ik wil nog heel veel leven. Uitgever: Internationale Pers, f 10,-.