Vrij Nederland. Boekenbijlage 1983

[p. 13]

Edelachtbare rechter!
Henk Romijn Meijer en de moord op de oude Carrigue

Mijn naam is Garrigue door Henk Romijn Meijer Uitgever: Meulenhoff, 298 p., f 34,50
Jacques Kruithof

Het nieuwe boek van Henk Romijn Meijer heet Mijn naam is Garrigue, naar de eerste woorden van de hoofdpersoon bij zijn verhoor op verdenking van moord - vergiftiging van zijn vader. De ondertitel waarschuwt al dat het om een soort historische roman gaat: ‘De reconstructie van een moord gepleegd in de loop van 1874 in Dordogne’.

In een voorwoord legt de auteur uit dat hij enkele jaren geleden een dossier over het geval in handen heeft gekregen, afkomstig uit de nalatenschap van de advocaat die de huisarts Guillaume Garrigue verdedigde. Hij vond het fascinerend, en vergelijkt het met de bekende studie Montaillou van Le Roy Ladurie. Ik zou een andere vergelijking gemaakt hebben, die wat dichter in de buurt blijft, en die ook interessant is voor de werkwijze van Romijn Meijer. In 1973 heeft een werkgroep van het Collège de France, onder leiding van Michel Foucault, een verzameling documenten gepubliceerd onder de titel Moi, Pierre Rivière, ayant égorgé ma mère, ma soeur et mon frère. Dat is de aanhef van een stuk waarin de moordenaar zijn visie geeft op zijn daad en drijfveren; samen met gerechtelijke papieren, medische rapporten en kranteberichten geeft het een beeld van het bloedbad dat Rivière in juni 1835 in het Normandische plaatsje Aunay heeft aangericht, zonder enige interpretatie door de tekstbezorgers.

Romijn Meijer daarentegen heeft het materiaal naar zijn hand gezet door het om te werken tot een roman. Zijn personages zijn produkten van een lezende verbeelding, interpretaties van juridische teksten. Blijkbaar citeert hij wel verklaringen en getuigenissen, maar hij geeft zijn lezers geen mogelijkheid tot controle. Foucault verwijst naar een dossier in het archief van de Calvados; Romijn Meijer heeft zijn twaalfhonderd foliovellen langs officieuze weg bemachtigd, en men moet hem op zijn woord geloven dat hij het niet allemaal verzonnen heeft.

Henk Romijn Meijer

Benauwende heftigheid

Foucault en de zijnen hebben hun materiaal eenvoudig chronologisch geordend; de romanvorm houdt een hechte compositie in. Doordat Romijn Meijer de ‘oplossing’ tot tegen het einde van zijn boek heeft uitgesteld, krijgt Mijn naam is Garrigue iets van een detective: de spanning van de ‘whodunit’. Alleen volgt de lezer hier niet de onderzoekende politieman of ‘private eye’: er is een alwetende verteller aan het woord die vanuit een aantal betrokkenen, verdachten en getuigen, een reconstructie geeft van ‘de benauwende heftigheid’ van hun leven, met de moord als aanleiding, verhaaldraad, en katalysator van gevoelens en bekentenissen.

Plaats van handeling is het dorp St. Julien-de-Lampon, in het dal van de Dordogne, tussen Sarlat en Souillac. Tussen die twee plaatsen, op achtentwintig kilometer van elkaar, ligt een besloten, agrarische wereld. Van wat er buiten omgaat, maakt vrijwel niemand zich een voorstelling, de Frans-Duitse oorlog is een vaag verhaal, en de timmerman die uit Salignac afkomstig is, net vijftien kilometer naar het noorden, geldt al als een vreemdeling over wie geruchten de ronde doen.

In deze inderdaad benauwende ruimte leeft de boerenbevolking waaruit dokter Garrigue afkomstig is. Wat Romijn Meijer hier ten tonele voert, is een stel aterlingen, leeghoofden en loeders, zoals ze sinds Herman Heijermans in de Nederlandse literatuur niet meer zijn voorgekomen. Geborneerd, laaghartig, egoïstisch, dom, de ene nog erger dan de andere, proberen ze elkaar, ook in de rechtszaal, het leven zuur te maken. Tussen deze onappetijtelijke, bijgelovige, roddelende minkukels valt aan de beklaagde, de enige die wat verder kijkt dan zijn neus lang is, gemakkelijk de sympathie van de lezer ten deel, ongeacht zijn schuld of de uitkomst van het rechtsgeding.

Natuurlijk zijn dit romanfiguren, bedenksels van de schrijver. Van velen heeft hij niet eens de weergave van hun eigen woorden onder ogen gehad, maar een vertaling: van hun patois in het Frans. Romijn Meijer heeft ook een aantal knopen doorgehakt, waardoor de lezer, die nu eenmaal op het kompas van de verteller vaart, in een aantal gevallen de afgelegde verklaringen op bovenmenselijke wijze kan beoordelen: hij is er immers als lezer bij geweest toen de apotheker het drankje inpakte, of toen de oude college Garrigue bij diens boerderij ontmoette.

Gespuis en geboefte

Ondanks de interpretatie en het arrangement dat bij een roman onvermijdelijk is, geeft Mijn naam is Garrigue een heel intrigerend beeld van een bekrompen gemeenschap, waarin moord en doodslag binnen de familie dikwijls voorkwam. (Volgens Foucault behandelden de rechtbanken in die tijd zo'n tien tot vijftien gevallen per jaar, soms nog meer.)

In dit efficiënt vertelde relaas wordt de moord uiteindelijk door een bekentenis tot klaarheid gebracht, maar over bepaalde omstandigheden krijgt de lezer geen uitsluitsel. Wie heeft geprobeerd het lijk, en daarmee de sporen van het gif, te verbranden? Wie heeft aan het laatste drankje dat de oude Garrigue innam, arsenicum toegevoegd? Is Garrigue al dan niet naar Poitiers gereisd, om het lijk van zijn gesneuvelde broer te zoeken? Hier houdt de alwetendheid van de verteller op: het materiaal bevat geen oplossing. (Al suggereert het verhaal dat Garrigue over zijn bezoek aan Poitiers heeft gelogen.)

Er zijn dus leemten in de documentatie, en daarvan valt de rechter een verwijt te maken. Toen hij de bekentenis had, heeft hij zijn vonnis geveld, en zich niet meer druk gemaakt over onopgehelderde kwesties en elkaar tegensprekende getuigen, of over de ‘slepende ziekte van vader Garrigue, giftige haas en fles van Céleste waarvan niemand de lak had verbroken en waarop al een schuin lied was vervaardigd dat in de kroegen werd gezongen’.

De verteller richt zich tegen het slot van de roman rechtstreeks tot de ‘hoge vertegenwoordiger van recht en gerechtigheid, edelachtbare, rechter Pomarel!’, met uitroepteken en al, en tikt hem op de vingers. Terecht, maar dan volgt een merkwaardige beschuldiging: ‘Edelachtbare rechter! Hoge Piet! Hoe komt zo'n uitspraak tot stand? Die komt vanzelf tot stand als je op de hogeschool hebt gezeten tussen al die snoeshanen en snuiters van rijke familie en als je machtige beschermheren hebt, dan komt zo'n uitspraak zomaar tot stand!’ Het is niet alleen vreemd pathetisch, het maakt klassejustitie van een proces dat, zoals het door de verteller zelf is weergegeven, daar geen enkele aanleiding toe bevat.

Het kan uiteraard zijn dat rechter Pomarel het gedoe beu was, of dat de banaliteit hem tegen stond - als hij werkelijk te maken had met abject volk zoals dat de romanwereld van Mijn naam is Garrigue bewoont, dan kan men de man slechts groot gelijk geven. Over gespuis lezen of schrijven is aanmerkelijk comfortabeler dan het in al zijn lelijkheid en stank voor je neus krijgen. Uit dit boek kun je tenminste afleiden dat Vrouwe Justitia niet zo zeer een blinddoek nodig heeft, als wel een geparfumeerde zakdoek.

■