Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 62]

De verloedering van een gewoonte
René Stoute, de heroïne en de wilskracht

Op de rug van vuile zwanen door René Stoute Uitgever: De Arbeiderspers, 181 p., f29,50

Hans Plomp

Er was een tijd dat het gebruik van middelen als opium en cocaïne beperkt was tot kunstenaars en beter gesitueerden. Bilderdijk, de deftig-conservatieve christen, was verslaafd aan opium, evenals vele van zijn rentenierende tijdgenoten. De romantiek in Europa werd gekenmerkt door het zoeken naar nieuwe dromen, andere realiteiten.

Alle mogelijke middelen werden gebruikt om het onderbewustzijn te activeren. In de kring rond de Shelleys werd zelfs geëxperimenteerd met het eten van rauw, bedorven vlees voor het slapengaan, zodat nachtmerries opgewekt werden. Op die manier daalden de kunstenaars af in de krochten van de menselijke geest om het daar huizende vampier- en demonenvolkje te leren kennen. Het gebruik van opium in de vorm van het bekende panacee laudanum was algemeen. We kennen de ervaringen van Coleridge en De Quincey, Gautier en Baudelaire. Ons koningshuis heeft in de vorige eeuw een lieve duit overgehouden aan haar opiummonopolie voor Nederland en de koloniën.

Minder bekend is de enorme populariteit van cocaïne onder de groten der aarde aan het begin van deze eeuw. Tsaren en pausen, bankiers en geleerden, velen gebruikten cocaïne, al of niet vermengd in Coca-Cola of de befaamde wijn van Mariani. De middelen waren betrekkelijk goedkoop, legaal en zuiver. Het wekt dan ook geen verbazing dat er met volle teugen en zonder enig schuldgevoel genoten werd van de ‘kunstmatige paradijzen’. De dichter Aleister Crowley is de eerste die aan de bel trekt, wanneer hij vlak na de Eerste Wereldoorlog de verslavingsverschijnselen van heroïne beschrijft in zijn Diary of a Drugs Friend. Het hypocriete Albion, dat miljarden heeft verdiend aan de verplichte opiumafname van onder meer China, verjoeg Crowley ijlings als verrader en viezerik, maar toen was het kwaad al geschied. Niet langer staan de visioenen van genieters op de voorgrond, maar de misère van de ‘kleine gebruiker’ vraagt de aandacht. Deze misère wordt nog veel groter als de Amerikaanse puriteinen erin slagen alle middelen die niet tot nederig christelijk godsbeleven leiden, in één klap te verbieden. De drooglegging is begonnen. De prijzen van zowel alcohol als opiaten stijgen tot fabelachtige hoogte. Drinkers trekken zich terug in hun speak-easies, de opiumschuivers gaan ondergronds in hun kits.

De rest van de geschiedenis is bekend: alcohol wordt weer uit de taboesfeer gehaald (ondanks tegenwerking van de mafia, die inmiddels een lucratieve monopolie positie had opgebouwd), terwijl alle andere middelen die een ontsnapping uit de grauwe werkelijkheid bieden, verboden blijven en steeds rigoureuzer onderdrukt worden. De mafia schakelt over op wapen- en opiumhandel, gesteund door onder meer de CIA en de nazi-regimes in Zuid-Amerika, die zich financieel bedruipen door de cocaïne-export. Deze plant, die niet duurder dan tabak zou behoeven te zijn, doet momenteel tweehonderd gulden per gram op de zwarte markt! Daarbij vergeleken zijn de handel in goud en diamanten nog maar kinderspel.

René Stoute,
foto: Bert Nienhuis

Vicieuze cirkel

Het is bekend dat alcohol ongeveer even verslavend en nog verwoestender is dan de zogeheten hard drugs. Wie dat niet weet, is wellicht verbaasd in de afkick-klinieken alcoholisten en junkies broederlijk in dezelfde therapieën aan te treffen. Alleen zijn de alcoholisten verre in de meerderheid. Het grote verschil is, dat een alcoholist door onze samenleving niet als misdadiger beschouwd wordt, maar een junkie wel. Een gemiddelde alcoholverslaafde kan voor twee of drie tientjes per dag zijn behoefte bevredigen, terwijl de junkie al gauw een paar honderd gulden per dag bijeen moet schrapen. Het is hier dat de kern van het tegenwoordige heroïneprobleem ligt.

Er is één ding dat in alle aandacht voor heroïne nooit ter sprake komt: dat het spul wel vreselijk lekker moet zijn, als mensen bereid zijn er zulke enorme offers voor te brengen. Bovendien raakt men niet zo maar verslaafd: men moet welbewust een paar weken flinke hoeveelheden gebruiken, voordat van ‘verslaving’ gesproken kan worden. De naam heroïne duidt iets van het effect aan: de gebruiker voelt zich een ‘held’, onaantastbaar voor pijn en ellende, heerlijk in zich zelf, een bolwerk tegen de buitenwereld, knus bij het innerlijke potkacheltje van het opiaat. In schrijnend contrast daartegenover staan de zelfhaat, minderwaardigheidsgevoelens en ziekteverschijnselen als de drug is uitgewerkt. Alleen een nieuwe dosis kan deze ellende opheffen: ‘Het hoeft geen groot shot te zijn, een kleintje maar, net genoeg om niet ziek te worden’, of: ‘Een shot scoren, groot genoeg om me te doen vergeten hoe waardeloos het voelde mezelf een lafaard te weten.’ Zo beschrijft René Stoute de vicieuze cirkel van het junkiebestaan in zijn verhalenbundel Op de rug van vuile zwanen. In dit boek passeren alle variaties van ellende de revue en vinden wij de miserabelste kanten van het junkieleven opgetekend. Zoals gezegd, ook in het beleven van heroïne bestaan allerlei gradaties. Velen konden en kunnen zich handhaven en hebben er zelfs iets moois van gemaakt, zoals Charlie Parker of Billie Holiday. Wanneer men zoveel heroïne kan nemen als men wil, is er namelijk weinig aan de hand. De buitenwereld merkt in zo'n geval nauwelijks iets van de verslaving. De junkies in Stoutes boek, voornamelijk gewone Hollandse steuntrekkers, moeten echter iedere dag een paar honderd gulden hebben om de aap op hun rug, de habit, te bevredigen. Ook uit dit uitstekend geschreven boek blijkt dat het voornamelijk de hoge prijs van heroïne is, die de verslaafden tot onaanvaardbaar en crimineel gedrag brengt. De behoefte is zó sterk, zoals de heroïnefabrikan-

[p. 63]

ten dondersgoed weten, dat de junkie tot iedere prijs zijn spul wil bemachtigen. Je kunt zeggen dat door de combinatie van zware verslaving en hoge prijs het dagwerk van miljoenen dieven, zakkenrollers, hoeren en rovers overal ter wereld uiteindelijk in de zakken van de hoog te paard zittende heroïnebazen achter de schermen terechtkomt. Een diabolisch complot, waaraan de slachtoffers zich slechts met de grootst mogelijke wilsinspanning kunnen onttrekken. Een wilskracht die vrijwel geen junkie kan opbrengen. Dit bewustzijn van de wanhopige situatie proeft men tussen de regels van Stoutes zeven verhalen, die in lengte variëren van vijf tot vijftig bladzijden. Onbevooroordeeld en met veel gevoel beschrijft hij de welhaast kafkaiaanse wereld van het Nederlandse verslaafdendom: het lange wachten op de connection, het grote sterven, het bedriegen van je vrienden, hopeloze reisjes naar andere scenes. Daartussen staat dan een verhaal als ‘Bezoekdag’, waarin het verdriet van de ouders van een gevangen junkie op eenvoudige wijze is opgeschreven. Kort'en bondig, als een Kronkel van Carmiggelt.

Op de rug van vuile zwanen past in een oer-Hollandse, naturalistische traditie. Er zijn overeenkomsten met het werk van Aletrino, Nescio en Carmiggelt. Ook zij weten in een korte schets de melancholie van het Hollandse drama scherp te registreren. Wie weten wil hoe het een figuur als Nescio's uitvreter anno 1982 zou vergaan, kan uitstekend bij Stoute terecht: in deze verhalen treft men voornamelijk nazaten van Japie aan. Bij alle ellende blijft begrip en liefde voor de personages aanwezig. Wanneer we Aletrino's tuberculoselijders vervangen door junkziekte en de jenever van Nescio en Carmiggelt door heroïne, dan zijn we ongeveer waar Rene Stoute ons brengt: in het duistere Hollandse binnenhuisje anno 1982. Daar ondervindt de jeugd nu, wat onze voorouders in het verleden andere volkeren hebben aangedaan. Tevergeefs zoeken we naar de inspiratie die illustere voorgangers als Poe, Cocteau en De Nerval uit opium putten. Stoutes personages slepen zich van methadonbus naar afkick-centrum, van dealer naar coma. Genieten van dit peperdure genotmiddel is er niet meer bij, daarvoor zorgen de mafia en de overheid in een monsterverbond. Het ziet ernaar uit, dat het heroïneprobleem voorlopig onoplosbaar is. Misschien is gecontroleerde verstrekking door de overheid de enige manier om de mafia uit onze achterkamer te verdrijven en de verslaafden uit de criminele sfeer te halen.

■