Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 59]

De Zwaan van de Botlek
Het wanhopige bestaan van Lévi Weemoedt

Van harte beterschap Kleine trilogie der treurigheid: Geduldig lijden Geen bloemen Zand erover door Lévi Weemoedt Uitgever: Bert Bakker, 156 p., f19,50

Vic van de Reijt

‘Líéfde, Vríéndschap, Póézen... het gaat voorbij, mevrouw Van Bruggen, het gaat voorbij...’

Dit motto van Louis Couperus, uit een gesprek met Carry van Bruggen, gaat vooraf aan Van dansen en zingen & treuriger dingen, een bundel van Lévi Weemoedt die in 1980 in een kleine oplage verscheen. Het boek was opgedragen aan de nagedachtenis van Theo, geen poes, maar wél de oude, witte hond met wie Weemoedt zijn wanhopig bestaan deelde:

Vanaf de dag
dat ik mensen zag
lag ik liever in de grond.

Maar zeg me: ach!
wie troost dan 's nachts
mijn bange witte hond?

Alles wees erop dat met het verscheiden van Theo ook een einde zou komen aan het hondeleven van Weemoedt. Er verscheen nog een bundel Zand erover en toen gebeurde het onverwachte: de dichter maakte in een interview bekend dat het geluk had toegeslagen. Vrouw en kind hadden de plaats van Theo ingenomen, met moeite had hij nog een zestal gedichten afgescheiden, maar nu was de dichtader opgedroogd.

En zo verschijnt nu na Geduldig lijden (1977), Geen bloemen (1978) en Zand erover (1981) niet geheel onverwacht (om in het jargon te blijven) de verzamelbundel Van harte beterschap; het is een integrale herdruk van de drie bundels die bij de Erven Thomas Rap verschenen. Het zou toepasselijk zijn te beweren dat Rap aan het uitgeven van deze werkjes ten onder is gegaan, maar de werkelijkheid is anders: er zijn er tienduizenden van verkocht. Weemoedt was, met Hans Dorrestijn en de inmiddels vergeten Joop Blaauw, de zanger van de Nieuwe Treurigheid van de jaren zeventig, de ontdekker van De therapie van Columbus:

‘Ach doktertje! m'n vrouw heeft me verlaten...!’
‘Maar daar kunt u toch sámen over práten?!’

‘Enige humoristen’

De populariteit van Weemoedt bewijst wederom dat er in Nederland bij het lezerspubliek een sterke belangstelling bestaat voor het ‘light verse’, een interesse die hoegenaamd niet door de kritiek wordt gedeeld. Tekenend is dat er niet eens een goede Nederlandse vertaling van ‘light verse’ bestaat. (De term plezierdichten, die Drs. P voorstelt, schiet te kort.) Als het ‘light verse’ al ter sprake komt, wordt het afgedaan als ‘onbenullig’, om de zwaar gesubsidieerde dichter-criticus Nijmeijer maar eens te citeren, wiens laatste meesterwerk, gedrukt in 150 (honderdvijftig) exemplaren toch nog in de ramsj terechtkwam. Ook de literatuurhistorici en schoolboekenschrijvers weten er nauwelijks raad mee. Nadat het serieuze werk behandeld is, maken ze in een korte paragraaf, meestal getiteld Enige humoristen, gewag van het werk van Annie Schmidt, Stip en Zonderland. Er wordt gewoonlijk aan toegevoegd dat achter de humoristische laag wel degelijk een diepere bedoeling schuilgaat, dat onze taal helaas voor het genre ongeschikt is, onze mentaliteit te calvinistisch en dat wij daarom niet kunnen tippen aan het buitenland (Lear! Ringelnatz! Morgenstern! Jabberwocky!).

Ik denk dat het Nederlandse ‘light verse’ vooral in zo'n kwade reuk staat doordat het genre hier zoveel beunhazen aantrekt. De laatste vijf jaar is de markt verziekt door de publikaties van Toon Hermans, Jos Brink, Seth Gaaikema en al die andere ‘menslief-ik-hou-van-je’-types, die fluitend aan de overkant of gewoon liggend in het gras hun zakken vulden. Het zijn de domineedichters van de twintigste eeuw, die het woord ‘God’ niet meer opschrijven, maar equivalenten hebben gevonden in het klein geluk, de vriendschap en de zalige ouderdom.

Een tweede verklaring voor de onderschatting van het ‘light verse’ is dat hier zo weinig ‘grote’ dichters (Gorter, Nijhoff, Achterberg) het genre hebben beoefend. En zij die dat wel deden (Elsschot, Roland Holst) stuitten op redactiecommissies die de vrolijke verzen uit het verzameld werk hielden. Zo staat er op het ogenblik een ‘Verzameld Werk’ van F. Bordewijk op stapel, waarin niet één van de verzen wordt opgenomen die hij publiceerde onder het pseudoniem Ton Ven. De argeloze intekenaar denkt nu alles van zijn favoriete auteur te gaan bezitten, maar mevrouw Funke-Bordewijk en de haren hebben anders beslist: de gedichten, waaronder de schitterende parodieën op Tollens en Lodeizen, hadden ‘te weinig niveau’.

De laatste en niet de minste verklaring voor de geringe waardering van het ‘light verse’ ligt opgesloten in de aard van het genre. Een humoristisch dichter moet leuk zijn, altijd, iedere keer. Als hij faalt, dan is hij flauw, en erger bestaat niet. Een serieus dichter heeft het een stuk gemakkelijker: al schrijft hij nog zo'n hermetische poëzie, geen criticus zal het hem aanrekenen, al is het maar uit angst dat zijn gevoel voor poëzie te kort schiet. Ik denk dat het moeilijker is een humoristisch vers te schrijven dan bij voorbeeld een elegie. Wie met de beschrijving van menselijk leed een traan kan verwekken is een minder groot kunstenaar dan degene die daarmee een lach veroorzaakt.

Hondegraf

Om die reden zal Lévi Weemoedt de eenentwintigste eeuw wel halen, met Vlaardings roem bij voorbeeld, waaraan hij de eretitel ‘De Zwaan van de Botlek’ dankt:

Geen haringbuis, geen kotter en geen botter,
geen logger en geen stoomfiets, ach! geen fluit
zag ik vanavond op de stroom.

'k Zat aan de Doodsrivier. Slechts een condoom
dreef goedgemutst het zeegat uit.

Het grootste bezwaar dat men tegen Weemoedts poëzie kan aanvoeren, is de kwantiteit. In Van harte beterschap wordt het enige thema, het menselijk tekort, in 129 verzen bezongen. En dan zijn er nog tweeëntwintig verzen uit Van dansen en zingen & treuriger dingen níét opgenomen. Meer dan 150 verzen! Paaltjens bereikte de onsterfelijkheid met vierentwintig gedichten, al kon ook hij niet aan de verleiding weerstaan er af en toe eentje bij te schrijven. Weemoedt had het bij één bundeltje Geduldig lijden moeten laten. Of beter nog: hij had uit Van harte beterschap een zeer strenge selectie (met daarin in ieder geval de Tips voor alleenstaanden) moeten publiceren, zo'n negentien gedichten in totaal. En na zijn niet geheel onverwachte dood, ergens op een hondegraf, zou men in zijn vestzakken nog een tiental opzetjes hebben gevonden en in zijn woning nog vier zeer smartelijke verzen, die nog net niet door het open haardvuur waren verzengd.

Enfin, de werkelijkheid heeft anders beslist.

■