In de kelders van de geschiedenis
Vervolg van pagina 17
wordt er overtuigender van, tot en met zijn behandeling van de Hervorming.
Jammer is daarbij alleen dat zijn ordelijk vooruitgangsdenken hem verhindert te erkennen hoezeer Reformatie en Contrareformatie met hun nasleep van godsdienstoorlog, gewetensdwang en heksenwaan en diepe terugval betekenden na het humanisme van Erasmus en de zijnen. Ik zal wel nooit begrijpen waarom zoveel publicisten van links altijd weer Luther prefereren boven Erasmus, die zo elitair was en zo aarzelde. Wat was er, behalve het feit dat hij zijn zin kreeg, zo superieur aan die kwaadaardige, bijgelovige hater van joden, dopers, heksen en opstandige boeren? Of aan de moralist uit Genève, wiens benepen geest nog na vier eeuwen de Hollandse luchten zo zwaar helpt maken? Zouden we niet veel beter af zijn geweest als we die heren en hun rooms-katholieke tegenspelers van de Contrareformatie gewoon hadden mogen overslaan? Ik weet het, gedane zaken nemen geen keer en nakaarten heeft geen zin. Het is blijkbaar allemaal nodig geweest, voor mijn part zelfs historisch noodwendig zoals dat in marxistisch jargon heet. Maar dat is nog geen reden om er achteraf bij te staan juichen.
■
Auteursrechtelijk beschermd