Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 14]

Prins Bernhard in de thriller ingetreden
De Lockheed-affaire blijkt een rijk terrein

Van koninklijken bloede door Tomas Ross Uitgever: Van Holkema en Warendorf, 288 p., f21,50
Een gewaarschuwd man door Dick Francis Uitgever: De Arbeiderspers, Crime de la crime, 350 p., f29,50
Kiem van het kwaad door William March Uitgever: De Arbeiderspers, Crime de la crime, 190 p., f19,50
Duffy en de pornokoning door Dan Kavanagh Uitgever: De Arbeiderspers, Crime de la crime 200 p., f21,50
Codewoord Brimstone door Robert L. Duncan Uitgever: Bruna, 256 p., f24,90
Dubbel spoor naar de dood door Nicolas Freeling Uitgever: Sijthoff, 200 p., f18,50
De keerzijde van het verraad door Ted Allbeury Uitgever: Van Holkema en Warendorf, 282 p., f24,50

R. Ferdinandusse

Tomas Ross (pseudoniem van de Nederlandse thrillerschrijver Willem Hogendoorn) heeft zich deze zomer in een interview (er wordt zo krankzinnig veel geïnterviewd dat ik het niet terug kan vinden) verteld dat zijn volgende thriller over de Lockheed-affaire zou gaan. Hij voegde daaraan toe, als ik me goed herinner, dat het hem verbaasde dat niemand van dat prachtige gegeven gebruik maakte.

Die verbazing is tamelijk naïef: prins Bernhard is altijd nog onderdeel van het Koninklijk Huis en dat vereist behoedzaamheid. In de dagen dat er naar Bernhards handelen een commissie werd ingesteld, veronderstelde meer dan de helft van de Nederlandse bevolking dat die commissie wel niks zou vinden. Toen die commissie van alles vond, veronderstelde meer dan de helft van de Nederlandse bevolking dat de prins wel niet gestraft zou worden. En dat klopte. Als er ooit bij het afscheid van Den Uyl uit de vaderlandse politiek een Liber Amicorum wordt gemaakt, hoort daarin een bijdrage van prins Bernhard, die uitlegt dat Den Uyl de grootste staatsman van de laatste twintig jaar is geweest, omdat hij, na Drees in 1956, het Huis van Oranje, en daarmee het Nederlandse volk, van een ongezonde broederstrijd heeft gered.

De niet-veroordeling van prins Bernhard heeft, sociologen zullen er nog tientallen jaren proefschriften over kunnen schrijven, geleid tot een ongekende publiciteit over corruptie in dit vaderland. Amsterdamse agenten, betrapt op het aannemen van vijfentwintig gulden, of een slof sigaretten, beriepen zich op het straffeloze aannemen van Lockheed-geld. Commentatoren, overstelpt door nevenfuncties, geheime BV's en stichtingen, konden weinig anders dan toegeven dat het patriottische begrip van de Tweede Kamer in 1976 een algemeen sein tot begrip voor sommige geldstromen was geweest.

Waarom Tomas Ross zo naïef was, kan men terugvinden in zijn derde Martin Finch-thriller, die de smakelijke titel Van koninklijken bloede draagt. Het omslag laat onder meer een gebroken witte anjer zien, een niet originele gedachte, omdat Elseviers Magazine, in de dagen dat het Donner-rapport over de prins verscheen, ook al met zo'n omslag kwam. De thriller vertelt van Ross' hoofdpersoon, de BVD-agent Martin Finch, die op pad wordt gestuurd, op verzoek van de minister van Verkeer en Waterstaat, om papieren van de Prins der Nederlanden, Bernhard dus, terug te halen. Papieren die gejat zijn na een conferentie over verkeersvliegtuigen in EEG-verband, ergens in Brussel.

Maar eenmaal in Frankrijk begint de ellende, met moord en doodslag, en belandt Finch in een omgeving die versierd is met namen uit het Donner-rapport: Heffner en Weisbrodt. De lezer weet onmiddellijk dat er wat aan de hand is (het staat trouwens ook weer op de achterflap: in de schaduw van Lockheed), en dán pas begint het bij onze BVD-agent een beetje te dagen. Ross heeft altijd gezegd en laten weten dat de BVD niet zo slecht is als zijn reputatie, maar een agent op pad sturen om luchtvaartpapieren van Bernhard zonder dat bij die agent bij de naam Weisbrodt een belletje begint te rinkelen, is tamelijk zwak.

Tomas Ross

Er komen trouwens nog meer beladen namen voor: Soestdijk bedient zich ook van een zekere Colson, een naam uit de Watergate-affaire; terwijl de Teutoons uitziende Amerikaanse boeve de feministische naam Fay Weldon draagt.

Eén van de motto's van het boek is ontleend aan senator Frank Church, die over de Lockheed-smeergelden zei: ‘A cast of characters out of a novel of international intrigue’. Ross heeft die novel klassiek opgebouwd. Het begint met een intrigerend stukje autojacht op een Nederlandse snelweg, zonder dat dat later in het verhaal een (belangrijke) rol speelt. Het onderzoek van Finch is spannend en afwisselend en het leidt tot een grote scène in het hooggebergte in Zwitserland. Maar daarna moet de echte ontknoping nog komen, in een bos bij Fontainebleau, en Ross springt dan met enkele van de hoofdpersonen uit de Lockheed-geschiedenis tamelijk hard om. Een hand trekt een witte anjer van een rever en laat hem in het graf vallen.

Tomas Ross' debuut, De honden van het verraad, is nog steeds zijn beste boek. Geschreven vanuit één gedachte, met een sterk samenhangend plot, en vooral met zeer verrassende wendingen. Dat laatste ontbreekt een beetje in Van koninklijken bloede: na de ambitieuze inzet is de lezer afhankelijk van wat Finch zoal ontdekt, over- en tegenkomt. Maar Ross lost dat aardig en laconiek op, en zo bezitten we nu onze eerste Lockheed-thriller. En het zou me niet verbazen als er meer zouden volgen want het is een rijk terrein. Ross heeft al eerder bewezen (in De ogen van de mol, bij voorbeeld) dat hij mensen goed van kant kan maken en hij doet dat ook nu weer naar hartelust.

Mooie oogst

In de afgelopen maanden kwamen op het misdaadterrein nog een aantal interessante vertalingen uit. ‘Crime de la crime’ met Een gewaarschuwd man van Dick Francis. Het is de twintigste Francis, waarin hij de korte thrillers uit zijn begintijd eigenlijk verdubbelt: een intrige rond de oudste van twee broers wordt na een kort tijdsinterval nog eens herhaald rond de jongste broer.

In ‘Crime de la crime’ ook de heruitgave van een klassieker. Toen wijlen Ab Visser in 1961 in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen (wat een tijd was dat!) een handleiding voor de detective-lezer schreef (Kaïn sloeg Abel), eindigde hij met een opsomming van de beste tien misdaadboeken, waarin hij zei dat je The bad seed van William March niet mocht missen. William March komt in geen enkele handleiding verder voor, het was een wat treurige man die een tiental boeken schreef, waarvan The bad seed onverwacht een langlopende bestseller werd. Het boek werd ver-

[p. 15]

taald door wijlen Theo Eerdmans en verscheen bij Bruna - als Zwart Beertje - eerst onder de titel Schuldig bloed en later - als Crime Classic - onder de titel Het zaad des verderfs. In deze nieuwe uitgave heet het De kiem van het kwaad, en verhaalt van de uitgekiende moordlust van een zeer jonge hoofdpersoon. Er is nu aan af te lezen dat het in de jaren vijftig werd geschreven, maar het heeft zijn kracht nog niet verloren.

Ook in ‘Crime de la crime’ het misdaaddebuut van Julian Barnes. Barnes schrijft onder andere tv-commentaren, eerst in The New Statesman, nu in The Sunday Times. Hij heeft twee mooie romans op zijn naam, die zich onderscheiden door een ijzersterk gegeven en een even krachtig begin. Daarna loopt het een beetje weg. Datzelfde geldt voor zijn misdaadboeken, die hij publiceert onder het pseudoniem Dan Kavanagh. Zijn eerste heette Duffy, in de Nederlandse vertaling wat aangescherpt tot Duffy en de pornokoning. Het eerste hoofdstuk (en ook de eerste zin) betekent de aanzet tot iets wat geweldig moet worden, maar helaas houdt de auteur dat niet vol. Duffy is een tot corruptie geneigde, biseksuele oudpolitieman, maar de zaak die hij in de rosse buurten van Soho moet oplossen, is er eentje van dertien uit een dozijn, de auteur houdt de vaart erin door mooie effecten.

Bij Bruna verscheen, mooi nieuws voor de liefhebbers, de laatste van Robert L. Duncan: Brimstone onder de voor de hand liggende titel Codewoord Brimstone. Helaas niet spelend in Japan. Het boekje draait om twee mooie gegevens en de computer. Allereerst het dorpje in de Oeral, dat vroeger wel op de stafkaarten stond en nu, zonder één spoor na te laten, is verdwenen. En ten tweede dat merkwaardige stukje tape van 18½ minuut, dat Cameron eerst niet kan thuisbrengen en waarop hij ten slotte de stem van Nixon herkent. Om deze intrigerende zaken bouwde Duncan opnieuw een van zijn harde verhalen op. Het patroon is van hem bekend: de eenling, gesteund door een vrouw, en doelwit van alle krachten die er door de autoriteiten maar te mobiliseren zijn. Maar zijn vakmanschap veegt dat herkenbare patroon soepel en spannend van tafel, zoals dat hoort.

Staphorst

Bij Sijthoff ging men verder met de heruitgave (in betere vertaling) van de Van der Valk-romans van Nicolas Freeling. Die auteur, tot voor kort in Engeland nog op de handen gedragen, begint zelfs bij zijn grootste bewonderaars krediet te verliezen door zijn rammelende filosofietjes, die soms aardige intriges totaal overwoekeren, maar ook in die oude boeken zat dat al een beetje, het effect van de omgevallen boekenkast. Dubbel spoor naar de dood is de vertaling van Double Barrel, uit 1964. Van der Valk wordt, incognito, naar een klein dorpje in Drente gestuurd voor een onderzoek naar een schrijver van anonieme brieven aan vrouwen. Die brieven veroorzaken verdriet en zelfmoord. Een prachtig gegeven, en heel spannend om te lezen als men maar voortdurend bedenkt dat hier een buitenlander aan het woord is die zich tracht in te leven in het wel en wee van een soort Staphorst. (‘Een blondine van het type dat vroeger wel poezel juffertje werd genoemd. Niet direct spectaculair knap, maar prettig.(...) Nogal brede taille, maar ter compensatie heel wat heup en boezem. Stevige, welgevormde benen met teveel enkel en voet. Gewoon barsten van gezondheid en energie. Ogen te klein voor een groot voorhoofd en een enorm opgepofte, honingblonde haardos. Ik merkte het allemaal met instemming op, maar dacht heimelijk dat ze wel vervelend in bed zou zijn.’) De zaak verdiept zich naderhand: de oorlog, jood en verraad. Uiterst curieus en amusant om te lezen, maar het bevestigt het gevoel dat Van der Valk een door Engelsen bewonderde kijk op een stukje Nederland is. Een hoop landelijke ontucht. Van der Valks vrouw - maar die kwam weer uit Frankrijk - vond het eigenlijk best leuk. Maar volgens haar was de strip van Olivier B. Bommel ook de enige leesbare literatuur van ons landje.

Bij Van Holkema en Warendorf verscheen opnieuw een boek van Ted Allbeury. Op zich zelf is dat al de moeite waard, want van Allbeury is langzamerhand bekend dat hij het in vertaling niet doet bij de Nederlandse lezer. Misschien heeft hij zijn naam niet mee, het meeste wat hij schrijft lijkt uit dezelfde fabriek van altijd weer dezelfde USA-USSR confrontaties te komen. Maar De keerzijde van het verraad (The Other Side of Silence) is van leuker deeg gebakken. Het is weliswaar het zoveelste verhaal over Kim Philby, maar Allbeury heeft er een interessant tintje aan gegeven. Kim Philby laat vanuit Moskou weten dat hij eigenlijk wel terug naar Engeland wil. De agent die naar Moskou gestuurd wordt om poolshoogte te nemen, krijgt de indruk dat Philby die terugkeer eigenlijk normaal vindt. Voor de agent in kwestie goed en wel in Londen terug is, wordt de chef van MI-5 al vermoord gevonden. Allbeury's intrige beweegt zich rond de veronderstelling dat Philby's werken voor de Russen helemaal niet zo bijzonder is geweest en dat er in Engeland, in de geheime dienst, heel wat mensen rondliepen die ervan op de hoogte waren en er rekening mee hielden. Om de plot rond te krijgen is het verhaal doorspekt met een groot aantal flash backs die episoden uit het leven van Kim Philby belichten. Dat breekt de spanning nogal - maar aan de mooie opzet van het boek doet het weinig af.

■