Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 72]

Speling in de canon
Tijd voor een herwaardering van Vestdijks poëzie

Simon Vestdijk Wanneer mijn vader sterft, laat mij dan staan Een bloemlezing uit zijn gedichten Samenstelling en inleiding: Martin Hartkamp Uitgever: Bert Bakker, 206 p., f 14,90

T. van Deel

Vestdijk zelf heeft uit zijn poëzie twee keer een keuze gemaakt. De eerste keer stelde hij Een op de zeven (1955) samen, een nog altijd heel bevredigende bloemlezing, die weliswaar de kwantiteit maar zeker niet de kwaliteit van zijn dichtwerk te kort doet. De tweede keer was het voor een Ooievaartje, met overigens behalve poëzie ook verhalend en kritisch proza, dat hij met opzet een andere en ook veel kleinere keuze deed: Door de bril van het heden (1956). Een bloemlezer uit Vestdijks poëzie zal dus moeten concurreren met Vestdijks eigen voorkeur, anders wordt het recht van bestaan van zijn bloemlezing twijfelachtig.

Martin Hartkamp blijft, voor wie de moeite neemt het na te gaan, met de nieuwe bloemlezing Wanneer mijn vader sterft, laat mij dan staan, nogal dicht in de buurt van de dichter. Slechts ongeveer een kwart van de gedichten die hij kiest is niet Vestdijks keus, driekwart intussen wel en de vraag lijkt gerechtvaardigd of daarmee niet al te zeer het beeld dat Vestdijk zelf al van zijn dichtwerk heeft gegeven, gedoubleerd wordt. Temeer nu Een op de zeven onlangs herdrukt is.

Dit is een vraag die op tellen berust, dat is duidelijk; er is wat mij betreft niets op tegen om mét Vestdijk zijn mooiste gedichten ook zijn mooiste gedichten te vinden. Misschien zijn ze dat wel. De vraag is eigenlijk of er een bloemlezing te maken zou zijn waaruit Vestdijk als dichter ánders naar voren komt dan hij al kwam.

Misverstand

Hartkamp beseft dat er over Vestdijks poëzie veel misverstand bestaat. Hij geeft in zijn inleiding niet alleen een overzicht van het werk, maar voert ook een pleidooi voor de ‘meer lyrische’ Vestdijk uit de jaren 1942-1945. Volgens hem is het meestal ambivalente oordeel over Vestdijks poëzie vooral gebaseerd op het vroege werk (1930-1932). In die tijd schreef Vestdijk honderden gedichten, die, toen ze successievelijk verschenen in de bundels uit de jaren dertig, kennelijk de indruk hebben gewekt ‘verstandelijk’ te zijn en ‘geconstrueerd’. Daar lijkt mij niets op tegen, maar in het convent van poëzielezers weegt zo'n indruk blijkbaar zwaar en tot op heden staat de dichter Vestdijk dan ook als cerebraal te boek.

Ik vraag mij langzamerhand af of het zin heeft om in te gaan tegen zulke primitieve bezwaren. Het is met verstand en gevoel in poëzie dikwijls zo ingewikkeld gesteld dat in de beste gevallen zulke onderscheidingen er in het geheel niet meer toe doen. Het is hetzelfde soort kwestie als die rond de ‘spontaneïteit’ van de Vijftigers, een spontaneïteit die door eenvoudigen van geest wordt opgevat als ‘doe maar’.

Hartkamp beijvert zich om het beeld van Vestdijk als dichter te corrigeren. Hij opteert voor de middenperiode, dat zijn de oorlogsjaren, waarin Vestdijk inderdaad thematisch gesproken veel meer aandurfde en ook technisch daartoe volop bij machte bleek. Het is de tijd van ‘Madonna met de valken’, ‘Grieksche sonnetten’, ‘Thanatos aan banden’. Zonder twijfel gestimuleerd door de bestudering van Verweys werk (Albert Verwey en de Idee verscheen in 1940) verrijkte Vestdijk zijn poëzie met een meer mythologische of legendarische inslag en zette hij zich tot het schrijven van imposante poëziereeksen.

Verscheurde indruk

De gedichten uit die tijd hebben, heel begrijpelijk, Hartkamps voorkeur. Ze maken volgens hem ‘een, niet alleen dramatische, maar vaak zelfs verscheurde indruk’. Het had, zo bezien, dan misschien voor de hand gelegen als het werk uit de oorlogsjaren de bloemlezing zou hebben gedomineerd. Maar dat is toch niet het geval. ‘Ik heb er naar gestreefd,’ schrijft Hartkamp, ‘om alle tijdvakken en stijlen tot hun recht te laten komen, maar ik koos uitsluitend verzen die ik mooi vond, wat tot resultaat gehad heeft dat ik, zowel absoluut als relatief, meer latere dan vroegere gedichten opnam en dat van die vroegere gedichten de meer lyrische hier ruimer zijn vertegenwoordigd dan de zuivere parlando-poëzie. Natuurlijk is dit slechts één visie op wat de essentie is van Vestdijks dichterschap, maar hopelijk kan deze keus toch bijdragen tot een korrektie van het (...) eenzijdige beeld dat men van Vestdijks poëzie nog veelal heeft.’

Als deze keus daar een bijdrage toe levert, had mijns inziens Vestdijks eigen keuze dat ook al kunnen doen, want Hartkamps voorkeur ligt in het verlengde van die van Vestdijk zelf. Ik denk trouwens dat elke serieuze bloemlezer, die behalve aan zijn eigen smaak ook recht wil doen aan het omvangrijke dichtwerk van Vestdijk tot een vergelijkbare keuze zou zijn gekomen. Het is moeilijk om echt ánders te kiezen en het ‘eenzijdige beeld’ moedwillig te provoceren.

Liefhebbers

Intussen is het prettig dat Wanneer mijn vader sterft, laat mij dan staan is uitgebracht, al overlapt het Vestdijks keus nogal. Hartkamp moet toch het gevoel hebben, een gevoel dat ik deel, dat voor een (her)waardering van Vestdijks poëzie de tijden vol zijn. Toen hij het onwaardeerlijke werk had verricht van de bezorging van Vestdijks Verzamelde gedichten (1971), kwam er weinig op gang en de drie dundrukdelen bleven, in tegenstelling tot Luceberts Verzamelde gedichten, nog jarenlang verkrijgbaar. Dat zou nu wel eens anders kunnen liggen. Sommige dichters, zo Jan Kuijper en Rob Schouten, geven geregeld blijk van hun bewondering voor de dichter Vestdijk. Ook in de Vestdijk-receptie is een toename te bespeuren van belangstelling voor zijn poëzie, nadat al eerder essayisten als Rein Bloem, Cornets de Groot en Hartkamp zich als liefhebbers hadden opgeworpen.

Geringe belangstelling is vaak niet veel meer dan onbekendheid met het werk. Als ik zeg dat F. Schmidt Degener mooie gedichten heeft geschreven, dan kan ik dat rustig beweren want er is bijna niemand die zich in staat voelt mij tegen te spreken. Schmidt Degener heeft mooie gedichten geschreven. Ook Albert Verwey, wiens Oorspronkelijk dichtwerk herdrukt zou moeten worden, is een onderschat dichter, met ongeveer de reputatie veel en moeilijk geschreven te hebben.

Er zit, als ik mij niet vergis, nog wel wat speling in de canon. Komrij verdedigt Jacob Israël de Haan als een der grootste Nederlandse dichters. Hij heeft eerder Der Mouw geïntroduceerd buiten de kleine kring van mensen die in hem al een belangrijk dichter zagen.

Ook Vestdijks poëzie moet in dit debat betrokken worden. Hartkamps bloemlezing die, net als Een op de zeven, toch nog maar een klein gedeelte van Vestdijks reusachtig dichtwerk aanbiedt, kan daar aanleiding toe geven. Al heeft het boekje een wat ‘halve’ titel (de geciteerde versregel is namelijk geen syntactische eenheid) en heet de auteur ten onrechte Simon in plaats van S. Vestdijk - ik kan me moeilijk voorstellen dat dit de waarde van Vestdijks poëzie ook een grein vermindert.

■