Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 66]

Een thriller is een thriller als er thriller op staat
Nederlandse misdaadschrijvers

De straatvogel door Janwillem van de Wetering Uitgever: Bruna, 224 p., f 19,90
De hangende man door Koos van Zomeren Uitgever: De Arbeiderspers, 226 p., f24,50
Dubbel spel door Hans Neber Uitgever: Veen, 205 p., f 17,50
Diamant door Jef Geeraerts Uitgever: Manteau, 348 p., f24,50
De gouden strop door Joop van den Broek Uitgever: Sijthoff, 174 p., f15, -

R. Ferdinandusse

Nog niet zo heel lang geleden werd er over en rondom de Nederlandse misdaadboeken gejammerd dat het een aard had. Ze werden niet serieus genomen, ze werden nooit gerecenseerd, ze werden weggemoffeld en onderdrukt. Dat is in snel tempo veranderd: er zijn heel wat recensierubrieken (de ‘misdaadoogst’ staat er meestal boven), de misdaad heeft zijn intrede gedaan in schoolboeken en handboeken en, wat meer is, er zijn nu ook een aantal zeer goede Nederlandse auteurs. En ineens worden er ook allerlei pogingen ondernomen, met het onweerstaanbare tv-forum van Martin Ros als hoogtepunt, om de misdaad bij de literatuur in te lijven.

Op zich zelf kan me dat niet zoveel schelen, maar er ontstaat natuurlijk wel de mogelijkheid dat binnenkort iedereen weer naar die simpele tijd van vroeger zit terug te verlangen. Want op Janwillem van de Weterings nieuwste boek (De straatvogel) staat met fikse letters Amsterdamse politieroman en dan wil ik, in mijn eenvoud, graag dat er ook een Amsterdamse politieroman inzit en niet een literair meesterwerk. En op Koos van Zomerens nieuwste boek (De hangende man) staat nadrukkelijk thriller en dan wil ik ook graag een thriller en niet een boek dat in zijn onweerstaanbare kracht doet denken aan een jonge Vestdijk.

Janwillem van de Wetering weet gelukkig zelf dat hij op het verkeerde pad is. Voorin het boek staat een ‘Verontschuldiging’ aan de lezers en die begint met: ‘Wat er in dit boek beschreven wordt kan niet. De lezer zal dat al lezende begrijpen.’ Laten we het hopen.

Het is eigenlijk al begonnen met het Boekenweekgeschenk 1980, De verdachte Verheugt. Dat was geen echte Grijpstra & De Gier maar een experiment in een andere wijze van uitdrukken. Van de Wetering heeft die Boekenweek-novelle voor zijn Amerikaanse uitgever (Houghton Mifflin) omgebouwd en verlengd tot The Mind-Murders, dat lente 1981 verscheen. In dat boek, waarvan de intrige tegelijk vaag en ingewikkeld was, bouwde Van de Wetering politiefiguren uit de Boekenweek al wat excentrieker uit: Karate en Kêtchup en brigadier Jurriaans, en introduceerde vervolgens adjudante Asta, koel maar toch zo begeerlijk onder haar strakke uniform.

In De straatvogel komen we dit hele gezelfschap weer tegen, al is Asta nu adjudante Aleida, weer in dat strakke uniform, oorzaak van veel dubbelzinnigheid en toch altijd bereid een knoop aan een broek te zetten. Maar daarmee zijn we er niet want Amsterdam is ook nog bevolkt met nachtelijke rolschaatsers, een gier (een roofvogel dit keer), een medicijnman en nog wat vreemd goed. Tussen al die wat uit de realiteit losgezongen figuren ontstaat een - ik kan het niet anders noemen - sfeertje van inzicht en doorzicht en wijsheid en bezwering dat op zich zelf amusant is maar met een politieroman geen donder te maken heeft. Was er vroeger nog een zekere spanning in de tegenstelling tussen De Gier en Grijpstra, nu is dat geheel verdwenen: al de acht Amsterdamse politiefunctionarissen spreken hetzelfde taaltje (dat op zich zelf wel weer aardig is) en hebben hetzelfde universele inzicht, waardoor ze met de politie ook weer niks te maken lijken te hebben. Van de Wetering creëerde niet alleen zijn eigen Warmoestraat, maar ook zijn eigen politiekorpsje.

Joop van den Broek

Jef Geeraerts

Afgezien dus van het ontbreken van enige ordelijke politieprocedure valt ook pijnlijk het gemis aan spanning op. Het begint wel met een lijk maar van een vorderend onderzoek is niet zoveel sprake. Van de Wetering heeft zich zo beziggehouden met de veranderingen en vervreemdingen van Grijpstra en De Gier dat hij wel gedwongen was Amsterdam én de Amsterdamse politie aan zijn hoofdfiguren aan te passen. En zoals hij zelf al aanvoelde: dat kan niet, tenminste niet als je binnen het genre wilt blijven. En dat net terwijl Van de Wetering deze zomer in de Amerikaanse Boston Globe voor drie miljoen lezers samen met P.D. James, Ross MacDonals, Ruth Rendell, Emma Lathen en Dick Francis werd uitgeroepen tot current master in het ordentelijke mystery-genre.

Van Zomeren

De hangende man van Koos van Zomeren is een thriller. Wie wil weten wat een thriller is, moet in een Engels-Nederlands wordenboek kijken: sensatieroman staat er dan meestal. In de Webster, en wie zal dat machtwoord betwisten, wordt de thriller omschreven als een verzonnen verhaal dat de aandacht van de lezer opeist door het gebruik van a high degree of action, intrigue, adventure or suspense.

De achterflap van De hangende man (ik weet dat je op achterflappen niet mag afgaan) spreekt over genadeloze misverstanden die het boek van de ene climax naar de andere voeren, van een strakblauwe lucht waaruit het lijken gaat regenen.

Maar zo'n thriller is De hangende man totaal niet. Het is het, op zich zelf spannende verhaal van Bart Timmer, een pas gekozen PvdA-kamerlid, die, uit een radicaal nest gekomen, zich blauw ergert aan Den Uyl en de kniebuigers voor het CDA, en teruggaat naar zijn geboortegrond, het dorp waar het allemaal begon. Daarin lijkt De hangende man een beetje op Haagse lente: het lijkt een politieke thriller te worden maar dan buigt de hoofdfiguur ook af naar zijn eigen dorp waar de moord plaatsvindt. Dat is

[p. 67]

ook typerend voor Van Zomeren: als hij echt gezocht had naar a high degree of action and intrigue had hij Bart Timmer met een hooivork Den Uyl in zijn zetel laten vastprikken, maar in Van Zomeren zit zoveel van de volbloed romanschrijver dat het hem spannender lijkt om Bart Timmer te confronteren met zijn links radicale verleden. Ook dat levert lijken op, maar niet direct die uit de traditionele thriller.

De bladzijden die Van Zomeren schrijft over Bart Timmers kennismaking met het Haagse bedrijf en de PvdA-fractie zijn van grote schoonheid, vooral ook door de diepe haat die op de achtergrond voelbaar is. Eenmaal in het geboorte dorp - Timmer gaat voor de begrafenis van zijn grootmoeder - neemt dat spanningsveld af. Daar ligt een verleden van uitbuiting en onrechtvaardige vetes, en Timmer verzucht zelfs dat als Den Uyl eens een tijdje bij hem in dat dorp kon zijn ze elkaar veel beter zouden begrijpen. De laatste moord in het boek, Timmer is bij het plegen ervan aanwezig, brengt zelfs even de extase van de klassestrijd terug. De hangende man is prachtig geschreven, af en toe een lust om te lezen, en hier en daar duiken mooie effecten op waardoor je denkt dat de auteur een prachtige thriller zou kunnen schrijven.

Hans Neber

De nieuwste van Hans Neber, de schrijvende Zwolse officier van justitie, heet Dubbel spel en is volgens de achterflap zelfs een weergaloze thriller, die zich ‘beweegt in het grensgebied van onrechtmatig verkregen bewijs en opsporings-ethiek’. Neber begint een bekend auteur te worden, op het omslag van dit derde boek is zijn naam groter afgedrukt dan de titel. Uit vorige boeken kennen we zijn voorliefde voor modieuze, exclusieve vrouwen en zijn hoofdpersoon is dit keer een vrouwelijke politie-officier met sex-appeal die door haar geraffineerde rode overall in een nachtclub de aandacht trekt van een tamelijk harde en gewiekste oplichter. Na veel gewik en geweeg wordt besloten dat de vrouw zich uit de dienst moet losmaken en de oplichter (die zijn opleiding op Nijenrode heeft gehad!) in de val moet lokken. De man beraamt een gelijktijdige overval op een flink aantal Amrofilialen en de vrouwelijke inspecteur helpt hem, ondertussen steeds haar superieuren inlichtend. Het leidt tot een tamelijk radicale oplossing, die mijns inziens de vrouw zeer geschikt maakt om politieofficier te blijven, maar haar zelf en de auteur in grote ellende brengt. Neber is een amateur op het misdaadterrein, en het treurige voor hem is dat dat in een maand waarin zoveel goed geschreven boeken van de professionals de markt bereiken, dubbel opvalt. Want nog buiten de aandoenlijke liefde voor de damesopsmuk (‘Een buitensporig grote zwarte oorknop in haar rechteroor’) zit alles tegen: de truttige dialogen der geliefden, de bouquetstijl, de traagheid. Het enige wat de amateur als pluspunt heeft is de (in aanzet geslaagde) poging om een intrige te bedenken, een thriller waardig.

Jef Geeraerts

Jef Geeraerts publiceerde ook zijn derde thriller. Hij heeft om Diamant te kunnen schrijven een jaar research gedaan in de gesloten wereld van de Antwerpse en New Yorkse diamantairs. Het boek barst dus weer van technische feiten. In de eerste vijfentwintig bladzijden treft de lezer al negentien voetnoten, een tempo dat de schrijver gelukkig niet volhoudt. En halverwege het boek is hoofdstuk vijftien geheel gewijd aan wat iedereen van diamanten hoort te weten. En wie dan nog niet tevreden is, kan het boek nog eens doorvlooien op zoek naar een antwoord op de wedstrijdvragen achter in het boek, die, mits ingezonden voor 31 december van dit jaar, de lezer kans geven op een echte (naar ik aanneem) diamant die door de auteur beschikbaar is gesteld.

Geeraerts is een vakman en zijn thriller heeft dan ook alle traditionele elementen van het genre: veel actie, bedrog, geweld en fikse achtervolgingen. Daarmee was Geeraerts nog niet tevreden en gooide er ook flink wat seks tegenaan. Zo staat het op de achterflap: ‘Ook laat de auteur vele fragmenten vol sex en geweld zich in Zaire afspelen, wat Diamant dubbel authentiek maakt.’ (Als ik Geeraerts was, zou ik de schrijver van de tekst op de achterflap eens de buik openrijten of duchtig in de oogbol kerven,

Vervolg op pag. 71