Vluchten naar de ongeleefde toekomst
De nieuwe roman van Gernot Wolfgruber
Verlauf eines Sommers door Gernot Wolfgruber Uitgever: Residenz Verlag, 340 p., f45,55 Importeur: Nilsson & Lamm
Wouter Donath Tieges
Gernot Wolfgruber, een minder experimenteel en minder taalvernieuwend Oostenrijker uit de stal van Residenz, liet voor het eerst van zich horen met de uitermate sombere roman Herrenjahre (1976), waarin hij alle registers van de realistische, gedetailleerde beschrijving opentrok en op beklemmende wijze een triest arbeidersleven schilderde.
Het verwijt dat dit soort schrijven zo van humor gespeend is, komt uit het kamp van degenen die door hun maatschappelijke status verschoond zijn gebleven van omstandigheden zoals Wolfgruber ze beschrijft; de vraag om humor, om relativering, staat gelijk aan de wens om deze misère, deze sores, die zo indringend wordt gepresenteerd dat iedere niet volledig gepantserde lezer er littekens van moet overhouden, op een afstand te houden, wat minder bedreigend te maken.
Van de kritiek in deze zin op zijn eersteling Herrenjahre heeft Gernot Wolfgruber zich weinig aangetrokken, getuige zijn nieuwe roman Verlauf eines Sommers, een zo mogelijk nóg minder spectaculair maar in zijn ingetogenheid nog overtuigender boek dan Herrenjahre. Hoofdpersoon is de vertegenwoordiger in tandartsutensiliën Martin Lenau. Lenau - de naam alleen al klinkt naar tragiek - lijdt onder het probleem dat hij het gevoel heeft niet zich zelf te kunnen zijn, niet te weten wie hij eigenlijk is; als vertegenwoordiger ben je altijd degene die men verwacht dat je bent, je hebt geen eigen mening maar wisselt alleen meningen met je klanten uit. Zijn vader verliet het gezin toen Martin nog een kleine jongen was en zijn moeder probeerde de ‘sociale afgang’ met alle mogelijke middelen te versluieren. Zo werd het Martins eerste natuur om zich zelf en zijn eigen wensen weg te cijferen. Ook in zijn huwelijk wordt hem dat fataal: hij, die altijd een ander heeft willen zijn, kan niet anders dan op anderen reageren, is zelf niet in staat om beslissingen te nemen; hij kan geen relaties onderhouden en dreigt te bezwijken onder een totale vervreemding, van anderen en van zich zelf. Eén schijnbare oplossing biedt zich aan: vlucht. ‘Hij kon niet op een andere maatschappij wachten waarin toestanden als die waarin hij zich bevond niet meer zouden kunnen voorkomen.’ De vlucht naar het nieuwe, een opvallend vaak voorkomend thema bij de jonge Oostenrijkers, blijkt echter niet zo simpel als in de eerste verlokking scheen: vluchten houdt in de vertrouwde gewoontes opgeven, zelf als het ware de eerste stappen doen op weg naar je zelf.
Auteursrechtelijk beschermd
