Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 46]

Eigenaardigheden
Zomermisdaadoogst met vreemde varianten

Banker door Dick Francis Uitgever: Michael Joseph, 280 p., f45,45 Importeur: Keesing
Master of the Moor door Ruth Rendell Uitgever: Hutchinson, 220 p., f39,75 Importeur: Keesing
The Detling Murders door Julian Symons Uitgever: Macmillan, 224 p., f34,05 Importeur: Nilsson & Lamm
Jade Tiger door Craig Thomas Uitgever: Michael Joseph, 326 p., f45,45 Importeur: Keesing
Windfall door Desmond Bagley Uitgever: Collins, f45,45 Importeur: Keesing

R. Ferdinandusse

‘We hebben het aan vier van onze vrienden gevraagd. Twee daarvan waren getrouwd en twee ongetrouwd. En alle vier waren ze het erover eens dat Dicks personages niet met elkaar naar bed moeten gaan zolang de echtgenoot van een van hen nog in leven is, ongeacht hoe graag ze dat ook willen.’

Aan het woord is Mary Francis, vrouw van de thrillerschrijver Dick Francis, helemaal aan het eind van een interview met de schrijver in The Observer. De interviewer heeft er daarvoor al zijn bevreemding over uitgesproken: de hoofdpersoon uit Dick Francis' nieuwste thriller (Banker) is een bankier die een stille, begrijpende verhouding aangaat met de vrouw van zijn compagnon, een arme man die na een attaque met zijn kleren aan in een fontein gaat staan en daarna in drie jaar wegteert. Al die drie jaar kussen de hoofdpersoon en de echtgenote elkaar af en toe, of kijken elkaar begrijpend aan. Ze wéten beiden: dit kán niet. Want Dick Francis zélf zou, zo blijkt uit dat interview, het ook niet kunnen. En gelukkig waren er die vier vrienden die dat geheel begrepen. Het maakt Francis' twintigste thriller tot een speciaal gebeuren.

Al eerder is gewezen, ook in VN, op de tamelijk reactionaire en steil burgerlijke kanten van Francis' thrillers, die zo mooi samengaan met het lijden van de hoofdpersoon (altijd in diep verdriet, of lichamelijk gehandicapt, of net van eer en geld beroofd) en subtiele trekjes van venijnig sadisme. Die zijn, na twintig thrillers, nog ongebroken aanwezig en geven iedereen die langzamerhand roept dat Dick Francis altijd hetzelfde is heeft ogenschijnlijk gelijk. Maar daarnaast moet worden gezegd dat er maar weinig formuleschrijvers zijn die zo hun best doen om bij te blijven als Francis. Hij schrijft één thriller per jaar, begint op 1 januari te schrijven en levert steevast op 8 mei het manuscript in. Opvallend is al dat hij harder werkt, zijn zeventiende en achttiende boek bij voorbeeld zijn veel omvangrijker dan vroeger, terwijl ook het thema (door elkaar lopende plotten, mooie eigentijdse fraudes) verrijkt is. (Whip Hand en Reflex - het laatste is door de flink achterlopende serie Crime de la crime pas onlangs op de markt gebracht.)

Francis' negentiende boek, Twice Shy, was weer een terugval naar de kortere, heftige intriges uit zijn vroegere werk, met dit verschil dat hij door een kunstgreep twee van die plots in één boek wrong. En in dit laatste, Banker, kun je als lezer soms je ogen niet geloven. Niet alleen vanwege die prachtige puriteinse verhouding maar ook niet door de lofzang op het parende paard, dat in zo'n adembenemende, edele copulatie zulk een wonderschone pracht aan de natuur toevoegt. (Het draait in dit boek vooral om sperma.) En passant tekent hij ook nog overtuigend een zeer jong meisje dat door een uiterst strenge weduwnaar-vader veel liefde moet ontberen en dat hij, de Franciswreedheid getrouw, laat vermoorden. Maar ondanks alle verbazingen is Banker, ook nog eens uitgesmeerd in een plot dat drie jaar duurt, toch een thriller met een sterke intrige, en voor een schrijver die zich twintig jaar tot de paardenwereld beperkte een tamelijk aardig lustrum.

Ruth Rendell

Ruth Rendell

Julian Symons

Net als Dick Francis is Ruth Rendell een ouwe getrouwe. Zij begon in 1964, twee jaar na Francis, te schrijven en is nu, als ik goed geteld heb en de bundels korte verhalen niet meereken, aan haar eenentwintigste: Master of the Moor. Rendell is een hele tijd niet voor vol aangezien. Julian Symons, dé geschiedschrijver van de misdaadroman, sloeg haar in zijn Bloody Murder (1972) over. Vorig jaar, tijdens het wereldcongres van misdaadauteurs, maakte hij dat in zijn toespraak (enigszins) goed door haar de meest opvallende Engelse schrijfster in het genre te noemen. Rendell schrijft twee soorten detectives. In de ene helft van haar werk is een ‘ouderwetse’ hoofdinspecteur van Scotland Yard, Wexford, de hoofdpersoon, in de andere helft legt ze zich toe op (soms) opmerkelijke varianten van de psychologische misdaadroman. (A Judgement in Stone, Het Stenen oordeel, is

[p. 47]

daar het mooiste voorbeeld van). Master of the Moor valt in de laatste categorie. Een dode vrouw, gevonden op de verlaten heide, met afgeknipte haren. De intrige zich afspelend in een somber dorpje met stugge inboorlingen. Zwijgende, stugge mannen en doffe, wat wanhopige vrouwen. Een soort streekroman in de effen trant van Patricia Highsmith. Ik kan me goed voorstellen dat de lezer af en toe even het boek dichtslaat om naar het omslag te kijken, waarop Stonehengeachtige gesteenten staan afgebeeld, om zeker te weten dat hij de nieuwe Ruth Rendell in handen heeft. Pas halverwege, als de al genoemde lezer geheel op het verkeerde been is gezet, komen de verrassingen en stijgt de plot tot het goede Highsmith-niveau.

Julian Symons

Ook het omslag van de nieuwste Symons toont een somber, afgelegen landschap. The Detling Murders is het derde avontuur uit de Victoriaanse tijd waarmee deze duivelskunstenaar ons verrast. Een opzettelijk gebruikt cliché: Symons schreef een lange reeks speurdersromans, zowel in de Conan Doyle-, als in de Ambler-, Dorothy Sayersen Bardin-traditie. Kort geleden verscheen zelfs een album met zeven geïllustreerde verhalen met als hoofdpersonen onder anderen Poirot, Philip Marlowe, Maigret, geschreven door Symons. De man kan alles, zonder, zoals hij meer dan eens kloeg, ooit een bestseller te maken.

Zijn laatste misdaadromans zijn gebaseerd op waar gebeurde misdaden uit het Victoriaanse tijdperk. En ik moet zeggen dat zowel The Blackheath Poisoning (1979) als Sweet Adelaide (1980) schitterende boeken zijn, door hun langzame maar trefzekere karakteropbouw en hun Engelse inslag, helaas ongeschikt bevonden voor vertaling in het Nederlands.

Alle reden om alles van The Detling Murders te verwachten. Maar net als bij de twee hiervoor genoemde boeken is er weer iets raars. Sir Arthur Detling is een steeds armer wordende sir, wiens enigszins feministisch aandoende dochter tegen zijn zin trouwt met een vage buitenlander, die weer een geheimzinnige broer heeft... et cetera. Te veel personages, waardoor het overzicht verloren gaat, en af en toe een raar soort slapstick, dat op het omslag wordt omschreven als zwarte komedie, maar dat nu net de fascinerende spanning van Symons' twee eerdere Victoriaanse misdaadboeken weghaalt.

Craig Thomas

In een paar jaar is Craig Thomas een befaamd thrillerschrijver geworden. En hij wist nog een extraatje daaraan toe te voegen door de dierenamen in de titels van zijn boeken. In 1976: Rat Trap. In 1977 de bestseller: Firefox. In 1978 Wolfsbane. In 1979 Snow Falcon. Als ik de serie hier even mag onderbreken: dat laatstgenoemde boek was zonder meer het beste, want in de vorige worstelde de auteur nog met moeilijke intriges, plotfouten en een overmaat aan research en slordige figuren. Snow Falcon speelde zich voor het allergrootste deel binnen Rusland af: een komplot van het Rode Leger tegen de treurige verraders in het Politburo die de akkoorden van Helsinki enigszins serieus namen. Het was een dik boek en het volgende Sea Leopard, over een in de IJszee door de Russen gekidnapte Engelse onderzeeër was even dik en verscheen pas in 1981. Craig Thomas heeft nu de allures van Robert Ludlum gekregen: zijn nieuwste, Jade Tiger, speelt in China, Australië en Duitsland, met als extra gegeven dat in Duitsland een minister een agent van de Russen is. Als in alle Craig Thomas-boeken wordt een eenzame agent het vijandelijk gebied ingestuurd en raakt vermorzeld in de martelende klauwen van de vijand. In Jade Tiger gebeurt dat in China, en het verraad zit bij de CIA, die wil voorkomen - een tegenwoordig universeel thrillergegeven - dat Duitsland de Navo verlaat en na een akkoord met Moskou een eigen macht in Europa wil worden. Niet alleen is de plot tamelijk oudbakken, ook het taalgebruik schreit ten hemel. De stad ‘Adelaide basked like a mottled animal in the sun’. En ‘the American CIA station head in Shanghai smiled a thin, knowing smile’. En verder pompt het hele boek door de adrenaline als een razende door iedereen heen, alsof het benzine is.

Desmond Bagley

Dick Francis: sperma; Ruth Rendell: streekroman; Julian Symons: black comedy; Craig Thomas: adrenaline - wat zou er mis zijn met de nieuwste Desmond Bagley? Een bijna ongelooflijk verkeerde timing. Desmond Bagley's nieuwste, Windfall, speelt zich af in Kenia en verscheen precies een week voor de opstand van de luchtmachtofficieren in dat land. Het was maar een korte opstand en bestond vooral uit plundertochten in enkele steden, maar het is een beetje strijdig met Bagley's uitgangspunt dat Kenia zo'n stabiele staat is. Als gewoonlijk is de plot zeer mooi bedacht. Een fikse erfenis gaat vanuit Zuid-Afrika naar een wetenschappelijk instituut in Kenia. Dat vereist moord en poging tot moord op de échte erfgenamen, en dat is weer de reden dat de leider van een Engels veiligheidsinstituut naar Kenia trekt. Hij raakt daar slaags met een Amerikaanse collega die niet deugt en zich onverstandig genoeg wil verrijken en als loon naar werken wordt hij opgevreten door een rhinoceros.

Bagley - naar bekend - is een researcher. Hij heeft Kenia verkend tot op het bot, een groot aantal optimistische gegevens over de kracht van dat land genoteerd en vervolgens een thriller geschreven vanuit die gegevens. Kenia, vrienden, maakt het wel. Uiteraard kon hij niet om de stammentegenstelling heen en aan de hand van verklaringen van allerlei efficiënte Keniase inlichtingenofficieren brengt hij dat ook een beetje in kaart.

De oude Bagley's, in overzichtelijke landen als Engeland, Mexico, Finland en Algerije, waren sterker. Windfall is net als zijn vorige, Bahama Crisis, iets te veel produkt van de optimistische, zakelijke kanten van een multiraciale maatschappij. Bagley heeft ook een beetje moeite, door de keuze voor meerdere hoofdpersonen, om de snelle vaart uit eerdere boeken te handhaven. Maar ondanks al die moeilijkheden blijft de hand van de meesterverteller herkenbaar. Hoe naarstig de thrillerschrijvers tegenwoordig naar nieuwe effecten zoeken, in VN al eerder geconstateerd, is ook in Windfall terug te vinden: net als in John D. MacDonalds recente A Free Fall in Crimson is ook bij Bagley het ballonvaren de sleutel tot de oplossing van het sinistere plot.

■