Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 29]

Paardebiefstuk en jonge wijn
Graham Greene en zijn argeloze duivel father Quixote

Monsignor Quixote door Graham Greene Uitgever: The Bodley Head, 221 p., f29,75 Importeur: Nilsson & Lamm

Doeschka Meijsing

In Monsignor Quixote is de hoofdrol weggelegd voor een rooms-katholiek priester en de mise-en-scènes zijn opgebouwd binnen de puurste tradities van de rooms-katholieke kerk en het rooms-katholieke geloof.

Ziezo. Nu het grootste deel heeft afgehaakt vanwege de drie mierebeten van het woord rooms-katholiek kan ik de rest van u in alle rust vertellen dat Monsignor Quixote een buitengewoon grappig boek is en helaas ook, daar moet ik toch even voor waarschuwen, een bijzonder treurig boek. Dat kan ook bijna niet anders als de hoofdfiguur uit Greenes boek een afstammeling is van de ridder van de droevige figuur, die malle en beminnelijke schepping van Cervantes. Maar daarover later.

Voor treurigheid is Graham Greene in al zijn boeken nooit teruggeschrokken, van The End of the Affair tot en met The Human Factor, al hebben zijn critici altijd meer op gehad met een tragische afloop binnen het decor van de Britse geheime dienst, zoals in het laatstgenoemde boek, dan met tragiek die voortvloeit uit een plotselinge bekering, zoals in het eerstgenoemde. Greene zelf schijnt maar niet te willen inzien dat het artikel van het geloof al tientallen jaren in de ramsj ligt. En dat hoeft hij ook niet in te zien zolang hij er zo prachtig over schrijven kan, zoals nu weer in Monsignor Quixote.

In eerste instantie is Monsignor Quixote een boek waarbij je de tranen in de ogen schieten van het lachen. Hoe hilarisch Graham Greene schrijven kan, heeft hij ooit bewezen met Travels with my Aunt, dat hij naar eigen zeggen in een manische bui had geschreven nadat hij alle schepen achter zich had verbrand en naar Frankrijk was verhuisd. Hij had het gevoel niets meer te verliezen te hebben, zegt hij, en gooide alle remmen los, zonder zich te bekommeren om plot, inhoud of moraal. Het gevolg was een boek dat nergens op slaat maar waar het venijn en de vrolijkheid van de bladzijden af spatten.

In Monsignor Quixote overheerst in den beginne de vrolijkheid. Father Quixote, priester in het drie man en een paardekop tellende dorpje El Toboso in de provincie La Mancha, biedt een zeer hooggeplaatste Italiaanse geestelijke met autopech een maaltijd van paardebiefstuk en jonge wijn aan en ‘repareert’ de Mercedes van de hooggeplaatste door de tank met benzine vol te gooien. De gevolgen van deze kleine hulpvaardigheid zijn gigantisch.

Heilige Geest

Hij ontvangt een brief van zijn bisschop die hem pissig meedeelt dat Rome heeft besloten hem tot de rang van monsignor te bevorderen. De bisschop, die father Quixote als niets anders dan als een dwaas beschouwt, heeft nog extra navraag gedaan in Rome, maar het schijnt geen misplaatste grap te zijn. Dus of father Quixote alsjeblieft de stommiteiten die in El Toboso geen kwaad konden in zijn nieuwe rang wil vermijden. Intussen zal er naar een nieuwe werkkring voor hem uitgekeken worden.

En zo verlaat father Quixote, voortaan monsignor Quixote, vol heimwee zijn geliefde El Toboso. In zijn Seat 600, het kleinste autootje ter wereld, al oud toen hij het acht jaar geleden tweedehands kocht en door hem Rocinante genoemd. Rocinante is het enige geliefde dat hij kent en hij bidt elke dag tot God dat het hem niet op een dag in de steek zal laten. ‘Zoveel van zijn gebeden waren onbeantwoord gebleven, dat hij stille hoop had dat dit ene gebed van hem de hele tijd als was in het Eeuwige oor was blijven kleven.’

Om het geheel volledig te maken moet er natuurlijk nog een figuur bij, en dat is de burgemeester van het dorp. Die heeft bij de laatste verkiezingen als communist de strijd verloren, ‘Rechts rukt op’, en neemt naast father Quixote in Rocinante plaats om El Toboso achter zich te laten. Zijn naam? Sancho. Twee dwazen, de een priester, de ander communist, trekken, het barrel van een auto volgeladen met dozen jonge wijn van de streek, de wereld in op avontuur.

Dat is de ouverture. Het eerste deel zit vol slapstick-achtige momenten, zoals father Quixote die onwetend in een bordeel een condoom opblaast, of Sancho die in zijn paranoïde angst voor de guardia father Quixote dwingt paarse sokken en een paarse bef te kopen omdat de guardia daar nu eenmaal ontzag voor heeft. En het onvergetelijke moment waarop het tweetal aan de kant van de weg twee flessen wijn soldaat heeft gemaakt en besluit zo verstandig te zijn van de derde fles maar de helft te drinken. Waarop father Quixote meent aan de hand van de tweeënhalve fles de communist Sancho de beginselen van de drieëenheid uit de doeken te moeten doen: de ene fles is God de Vader, de tweede fles is God de Zoon en die halve fles is de Heilige Geest. Om vervolgens zo te schrikken van de zonde die hij begaat door de Heilige Geest maar een halve fles toe te delen dat ze die fles ook maar leegdrinken.

Graham Greene (foto: ABC)

Kruistocht

Wie hier niet om kan lachen hoeft niet bang te zijn dat hij voor dit boek van Graham Greene toch in het verkeerde geloof is opgevoed, want ten eerste bestaat er helemaal geen verkeerd geloof, tenminste niet zolang we niet met algemene stemmen iemand kunnen aanwijzen die het juiste geloof bepaalt, en ten tweede... Stop! Ik heb me per ongeluk en pardoes gemengd in de discussie die zich onderweg in Rocinante ontvouwt tussen de priester Quixote en de communist Sancho. Dat is een allervermakelijkste discussie, waarbinnen de redelijkheid gebiedt Sancho vaker gelijk te geven dan father Quixote, maar Quixote de onverbiddelijke naïviteit bezit die hem evenals zijn illustere voorvader Don Quichot de overwinning bezorgt. De punten waarop de twee avonturiers-langs-de-weg elkaar vinden zijn dat Stalin, de Generalissimo en het overblijfsel ervan, de guardia civil, Opus Dei, de officiële roomse kerk en het eurocommunisme niet deugen - en dat de wijn weer voortreffelijk is.

Maar dit was nog maar een woordensteekspel. Dan begint het gevaarlijk te worden: ondanks alle waarschuwingen heeft Sancho toch niet kunnen voorkomen dat de guardia civil en de bisschop samenspannen om deze priester, die een klap van de molen gehad heeft, achter slot en grendel te krijgen, en als Sancho zijn vriend daaruit bevrijd heeft, begint de kruistocht van father Quixote tegen de windmolens pas goed. Dat levert een scène op tegen de geldzucht van de kerk, die te mooi en te treurig is om na te vertellen en die father Quixote noodlottig wordt: achtervolgd door

Vervolg op pagina 31