Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 16]

Altijd geestig, soms rattig
Uit de dagboeken van Noël Coward

The Noël Coward Diaries Edited by Graham Payn and Sheridan Morley Uitgever: Weidenfeld and Nicholson 675 p., f80,85 Importeur: Keesing

R. Ferdinandusse

Noël Coward was scherp en geestig, zoals ze dat in Engeland noemen a biting wit. David Niven beschrijft dat hij een keer samen met Noël Coward op bezoek is bij filmster Humphrey Bogart. Coward is als gewoonlijk aan één stuk door aan het woord met de aangenaamste converstatie en plotseling zien Bogey en hij dat achter Cowards hoofd, boven de leuning van de stoel, Steve Bogart verschijnt, vijf jaar oud, met in zijn handen een zware asbak. ‘Bogey en ik keken verstijfd toe,’ schrijft Niven, ‘hoe de jongen de asbak op Cowards schedel terecht liet komen. Voor mijn gevoel verdween zijn hoofd tot aan de kruin in zijn overhemd.’ Coward zweeg maar even en sprak door: ‘Je begrijpt wel, Humphrey, dat ik je zoon met Kerstmis een prachtig geschenk zal geven - een geheel met chocola afgedekte handgranaat.’

Volgens Niven, en ook volgens Kenneth Tynan, is Coward de uitvinder van de bekende grap over de twee honden: ‘Het voorste hondje is ineens blind geworden en de achterste is zo aardig hem weer terug te duwen tot St. Dunstans.’

Toen de acteur Laurence (Room at the Top) Harvey op een receptie tijdenlang tegen hem aanzeurde over acteren, luisterde Coward onbewogen toe, totdat Harvey hem vroeg: ‘Heb je dan écht nooit in een stuk van Shakespeare willen spelen?’ Toen zei Coward: ‘Ja hoor. In Romeo en Julia. Als de voedster.’

Over een restaurant in Londen, waar iedereen op een gegeven moment at, zei hij: ‘Overal lippestiftrood satijn, lippestiftrood pluche - het is net of je zit te eten in de doodskist van een hoer. Maar lekker is het wel.’

Noël Coward werd geboren op 16 december 1899, vlak voor de laatste Kerstmis van die eeuw, en daarom werd hij ook met die voornaam opgescheept. Hij was een goed acteur, een aardige entertainer en liedjesschrijver, een in zijn beste tijd bekend toneelschrijver, en een meestal uitstekende filmacteur. (Hij weigerde in 1959 de hoofdrol in Nabokovs Lolita omdat hij het pornografie vond.) Hij was kind aan huis bij de Engelse koninklijke familie, zo beroemd in Engeland als André van Duin en Ko van Dijk bij ons samen, en moest wachten totdat Harold Wilson (van de door hem gehate Labour Party) premier was voor hij Sir Noël Coward werd (waaruit bleek dat die socialisten begrepen wat het volk leuk vond), en hij overleed aan een hartaanval in zijn tweede huis in Jamaica in 1973.

Hij schreef twee delen autobiografie. Hij was homoseksueel en leefde samen met de acteur Graham Payn en zijn secretaris Cole Lesley. De laatste schreef in 1976 met behulp van de eerste The Life of Noël Coward. Samen maakten ze, met Sheridan Morley, in 1979, het boek Noël Coward and his friends. En nu, in 1982, hebben Graham Payn en Sheridan Morley de reeks voortgezet met een forse uitgave van The Noël Coward Diaries, de dagboeken van N.C. dus, waarop de al eerder genoemde biografie van weer Lesley gebaseerd was. Een beetje veel.

Rechtse bal

Coward begon met het maken van korte dagboeknotities in 1941. Hij had zijn beste toneelstukken en het hoogtepunt van zijn roem al achter de rug. Hij mocht niet meevechten, Churchill liet hem persoonlijk weten dat zijn taak zingen voor soldaten was. Hij schreef in een week de oorlogskomedie Blithe Spirit en maakte de Oscar-winnende film In Which we Serve over de marine.

Vlak voor zijn dood vertelde hij een verslaggever van de Herald Tribune over dat dagboek. ‘Eerst was het een verslag van wat ik van dag tot dag deed, maar dat kwam uit op wat ik tijdens de lunch had besproken. Daarna ging ik over op een beschrijving op zondag van wat ik me van de week herinnerde. Maar eigenlijk heb ik dat dagboek niet nodig. Ik heb een geheugen als een olifant. Sterker nog, olifanten komen dikwijls bij mij om hulp.’

Noël Coward (Foto: ABC)

Uit dat gesprek, maar ook uit het dagboek zelf, blijkt dat Coward alleen schreef wat hij zich wilde herinneren voor later, hoe het ongeveer geweest was, en wanneer. Zijn fotografisch geheugen zou de rest wel aanvullen. Doodzonde.

Want wat er nu te lezen valt zijn notities in telegramstijl van een snob en van wat sinds kort ‘een rechtse bal’ heet.

‘Vrijdag 30 januari 1948. Ghandi is vermoord. Naar mijn simpele mening een zeer goede zaak, maar wel veel te laat.’

‘Donderdag 1 september 1949. Gesprek met.... We kwamen tot de conclusie dat de huidige (Attlee, Labour-) regering de slechtse is die we ooit gehad hebben en dat, als het volk zijn apathie niet kwijtraakt en aan het werk gaat we geheel door Amerika worden overgenomen en dat is dan onze eigen schuld.’

En zo rijgen de momenten dat de vrije wereld, en Engeland in het bijzonder, sinds München 1939 toch al niks, zich aan de rand van de afgrond bevindt, zich aaneen. Te meer daar Coward voortdurend door de Engelse populaire pers belaagd wordt als hij zich om belastingtechnische redenen steeds in andere, aangename, stukken buitenland vestigt.

Over de intieme dingen van zijn leven schrijft Coward geen woord - het dagboek is inderdaad niet meer voor hem geweest dan een geheugensteun. De privé-pers heeft hem altijd verhoudingen met actrices in de schoenen geschreven, maar hij gaat er nergens op in. Toen de ruzie tussen Lawrence Olivier en Vivien Leigh op het hoogtepunt was liet hij Vivien bij zich logeren in zijn chalet in Les Avants, Zwitserland. De pers kwam in drommen om te zien wat er zou gebeuren, maar Coward gaf een lunch-pers-conferentie over zijn werk en plannen en zorgde ervoor dat er geen enkele rottige vraag werd gesteld. In zijn dagboek schrijft hij hoe tragisch ze is en hoe haar verlangen naar Olivier haar kapotmaakt. Op dezelfde manier joeg de pers achter de geruchten van de verhouding Greta Garbo-Coward aan. Ze schreven elkaar brieven (weten we uit de biografie van Lesley) met als aanhef: Lieve bruidegom en Lieve bruid - maar in het dagboek geen

[p. 17]

woord erover. Net zomin als over zijn vele minnaars. We gingen vroeg naar bed; de rest gaat u en mij niks aan.

Wat de dagboeknotities wel zeer lezenswaard maken, is het feit dat Coward iedereen in de showbusiness en in de hoge politiek kende, en elke avond als het kon een film of toneelstuk bezocht. Hij luncht met collega's, hij dineert met beroemdheden en noteert af en toe dat hij eindelijk alleen was en biefstuk met uien at en een saus die hij zelf met room geklopt had volgens eigen recept en dat hij daarna met een biografie van James I naar bed was gegaan.

Die opsommingen zijn leuk om te zien en te herinneren wat Amerika en Engeland aan toneel en musicals hebben opgeleverd. Coward meet nauwkeurig naar zijn eigen, en dus wat satirisch gerichte maatstaf: Shakespeare en Strindberg zijn niks. Van Hamlet werd hij altijd al ziek. De onderscheidingen voor de Beatles zijn een schande. Graham Greene heeft een ‘unpleasant mind’ en maakt alleen maar katholieke propaganda. Death of a Salesman is het bewijs dat het land naar de knoppen gaat.

De samenstellers van de dagboeken hebben besloten dat ze alles afdrukken wat hen niet in contact met de strafrechter brengt. En dus lezen we over Rex Harrison die Kay Kendall én trouwde én bedroog terwijl hij wist dat ze aan dodelijke leukemie leed. Alles over wat Lawrence Olivier hem toevertrouwde over de gekte van Vivien Leigh. En in een voetnoot over de trots van acteur Raymond Massey na zijn grote rol in Abraham Lincoln: ‘Hij zal nooit meer gelukkig zijn,’ zei Noël, ‘tot hij wordt doodgeschoten.’

Maar dat rondhangen met beroemdheden is ook niet alles. Op 31 augustus 1947 bezoekt Coward met de beroemde actrice Tallulah Bankhead (1902-1968) een nachtclub waar Carmen Miranda zingt. Tallulah raakt zo bezopen en schreeuwt en slaat op de tafels dat Coward bidt dat de aarde zich onder haar zal openen. Daarna bezoeken ze een tent waar de eerste bebop wordt gespeeld en Coward vindt het afgrijselijk. Dan naar een kleine club in Chicago waar dixieland wordt gespeeld. Ze worden aan een tafeltje gezet recht onder de toeterende trompettist. Coward schrijft dan: ‘Ik ging weg, naar huis. Ik ben 47 en níét gék.’ Zo'n soort opmerking vindt men ook een jaar verder, als hij heeft gegeten met Gore Vidal en Tennessee Williams, die het allebei hadden over de ondergang van de beschaving. ‘Ik voelde me schuldig omdat ik gelukkig was en emotioneel goed in elkaar zit.’

Noël Coward was, als gezegd, de lieveling van het Engelse vorstenhuis. Talrijk zijn zijn ontmoetingen tijdens lunches en diners met alle leden van het Engelse (maar ook het Spaanse) Koninklijk Huis. (Dit nog los van de Roosevelts, de Kennedy's, de Griekse scheepsmagnaten.) Maar was het leuk? Hij zong voor ze. Prinses Margaret speelde piano en zong ook. Noël zong voor koning George V en VI. Hij was verrukt van de Hertog van Kent, die zo vroeg overleed.

In 1935 (dit staat in Lesleys biografie) werd Coward uitgenodigd voor een tuinfeest van koning George V. Terwijl Coward naar de koning liep fluisterde Sir Louis Grieg hem nog wat instructies in het oor, waarop Coward stikkend van de lach voor de koning boog. George V: ‘Waarom lacht u zo?’ Coward: ‘Sir Louis waarschuwde me net bij het buigen mijn kont niet te ver naar achteren te steken.’ Waarop George V de slappe lach kreeg en tegen iedereen riep: ‘Noël Coward is weer geestig!’

Vervolg op pagina 27