Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 7]

Slaapkamers en woonkeukens
A. Alvarez: de echtscheiding in onderzoek

Life after Marriage Scenes from Divorce door A. Alvarez Uitgever: Macmillan, 269 p., f51,20 Importeur: Nilsson & Lamm

Nienke Begemann

Alvarez' nieuwe boek is kennelijk geschreven als een pendant van The Savage God, zijn fameuze studie van zelfmoord in de literatuur, met de dood van Sylvia Plath als goed in de markt liggend beginpunt. Over dat eerste boek heb ik altijd gemengde gevoelens gehad, het nieuwe is in zoverre beter te pruimen dat het in ieder geval onverhuld persoonlijk is, maar overigens laat het dezelfde smaak achter van het soort bederf dat kan optreden door een bepaalde ambitieuze, verre van onschuldige of belangeloze verhouding tot de literatuur.

Life after Marriage gaat over echtscheidingen, die van Alvarez zelf en die van anderen. Het is hem kennelijk niet te doen geweest om een beeld te geven van de oorzaken en gevolgen van het mislukken van huwelijken in het algemeen, maar om de ervaringen van het soort mensen waartoe hij zich zelf rekent: intellectuelen, literaire critici en schrijvers ‘met een kleine talent’ (zijn eigen woorden), behorend tot de generatie die gevormd werd na de laatste oorlog, toen seksualiteit al wel het hoogste goed werd gevonden maar nog geenszins was vrijgemaakt, want de pil bestond nog niet. Maar D.H. Lawrence en Sigmund Freud hadden nieuwe maatstaven aangegeven, zoals de cultus van het gelijktijdige orgasme, waaraan ‘fiercely literary’ jonge mensen als Alvarez met alle geweld probeerden te voldoen. Vooral Lawrence was ‘de apostel van het ware huwelijk, een felle en intolerante kerk, met Cambridge als haar Rome en F.R. Leavis als paus’, zoals Alvarez het vol verbittering formuleert.

Over zijn eigen pijnlijke en merkwaardige ervaringen met Lawrences geloof in de suprematie van de donkere fallische goden schrijft Alvarez heel leesbaar, dat moet gezegd. Zijn verhaal is dan ook ijzersterk: de door Leavis in de Lawrenciaanse sekte ingewijde jonge Eng. Lit. graduate lukte het, hoe kon het mooier, te trouwen met een kleindochter van Frieda Lawrence. Hoe hij dat voor elkaar kreeg is een verhaal apart: het is het relaas van de ambitieuze, begaafde jonge afgestudeerde, die, ongehinderd door gebrek aan beurzen, voor een promotie-onderzoek contact zocht met de weduwe van Lawrence, zo haar dochter Barbara en haar zoon Montague ontmoette, en op hol geslagen door de indoctrinatie in Cambridge en de romantiek van de omstandigheden, trouwde met Barbara's dochter, met wie hij vervolgens alle desillusies beleefde die op dat gebied op de loer liggen.

Het is een ironisch verhaal, waar Barbara's dochter nogal bijtend op heeft gereageerd. Het gaat over in een analyse van het huwelijk van Frieda en D.H. Lawrence zelf, dat sinds de jaren vijftig, toen het nog als groot voorbeeld gold, heel wat aan glans heeft ingeboet (of aan realiteit heeft gewonnen), onder andere door Martin Greens geruchtmakende boek over Frieda en haar zusters, The von Richthofen Sisters, waaruit Alvarez vrijelijk citeert. Ook het verhaal van Frieda's kinderen, en het effect dat het weglopen van hun moeder op hun levens heeft gehad, komt uitvoerig aan bod - evenals Lawrences blijvende schuldgevoel daarover en de invloed daarvan op zijn verhouding met Frieda en op zijn werk.

Gemengd gevoel

Het is allemaal bekwaam gedaan en toch geeft het me een gemengd gevoel om het persoonlijke leven zo ingebed te zien in het professionele: naakte waarheden en bekentenissen van persoonlijke drijfveren en van verhoudingen waarvan de wetenschap doorgaans beperkt blijft tot het mondelinge circuit horen in mijn gevoel niet in druk te verschijnen en zeker niet gebruikt te worden als kritische werktuigen. Zo'n openbare wasbeurt lijkt al heel snel op een wraakoefening, bij voorbeeld.

De rest van Alvarez' boek maakt het er jammer genoeg niet beter op. Er volgt een lang, geleerd hoofdstuk over de geschiedenis van de echtscheiding als sociaal en juridisch verschijnsel, vanaf de oude Hebreeërs en de Romeinen, dat weinig meer oplevert dan het idee dat de ouden het nog niet zo slecht hadden geregeld. Verder vermeldt Alvarez dat Paulus en de kerkvaders niet hebben bijgedragen aan een gunstig, redelijk echtscheidingsklimaat. Daarna gaat het boek over in een aantal hoofdstukken met modieuze titels als Mourning en Collusions, waarin Alvarez als een hinderlijk over-aanwezige interviewer gescheiden van academisch niveau ondervraagt. Hij heeft zelfs speciale reizen gemaakt naar Denemarken en Zweden om de nieuwste ontwikkelingen in die progressieve landen, zoals het ‘paperless marriage’, vast te leggen. Het is jammer voor Alvarez dat hij geen Bergman is, ook al heeft zijn boek als ondertitel Scenes form Divorce. Hij is noch een groot schrijver, noch een helder socioloog, zodat die verhalen niet verder komen dan een soort opgedirkt Margiet-niveau met als neveneffect dat ze ook nog een onbetrouwbare indruk maken.

A. Alverez, foto ABC

Aan de andere kant kan ik me wel een beetje voorstellen dat hij na Malamuds succes met Dubin's Lives - de roman over de biograaf van D.H. Lawrence die zo wordt getormenteerd door zijn meedogenloze onderwerp dat hij verzandt in een veel te late en zeer onvolmaakte verhouding met een neurotische, afgeslapte versie van Frieda - of na Philip Roths Lawrenciaanse boek over de jonge schrijver die een denkbeeldige affaire heeft met Anne Frank, het niet heeft kunnen laten zijn eigen ‘ware verhaal’ te vertellen. Alleen is het treurig dat Alvarez, als schrijver en criticus, niet beseft dat de waarheid het niet haalt bij fictie.

Misschien moeten wij er ons maar over verheugen dat het zo eenvoudig ligt: dat kunst iets anders is dan het leven, hoe hevig en uitzonderlijk het ook geleefd mag worden, en dat we wel van kunst leren, maar niet op de manier die Alvarez zich voorstelt, als gold het een enorme groepstherapie-sessie. Er zijn prachtige gedichten en romans over echtscheidingen geschreven, en er zijn fantastische films over gemaakt, waarbij we niet aan de hand van de makers hun slaapkamers of woonkeukens worden ingesleurd, of althans zonder dat we dat gevoel krijgen. Tot die essentiële distantie of abstractie heeft Alvarez niet kunnen of willen overgaan. Hij heeft, kortom, niets getransformeerd - en we worden er dus geen cent wijzer van.

■