Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 15]

De avant-garde van gisteren

De tentoonstelling over de Nederlandse avant-gardebeweging De Stijl, die op 8 augustus begonnen is in het Amsterdamse Stedelijk Museum en het Rijksmuseum Kröller-Müller, en de Documenta in Kassel zijn twee gebeurtenissen die de aandacht vestigen op de historische en de hedendaagse avant-garde. Eén van de motto's van de Documenta is ‘De avant-garde in de geschiedenis, de geschiedenis in de avant-garde’, een cryptische formule waar tenminste uit te begrijpen valt dat de hedendaagse avant-garde het moeilijk heeft. De ‘crisis van het moderne in de kunst’ bereikt in 1982 zijn hoogtepunt: de avant-gardebewegingen van de jaren twintig en dertig behoren tot de geschiedenis, maar de grote belangstelling ervoor - De Stijl, het surrealisme, de fotografen uit die tijd - leidt onvermijdelijk tot idealisering van die periode. Deze idealisering heeft plaats in een tijd waarin de moderne kunst niet overloopt van vernieuwende inspiratie.

Er verscheen een boek waarin alle manifesten van dada, het constructivisme, het futurisme en het surrealisme zijn verzameld; er verscheen een biografie over de architect Rietveld en een boek over de avant-gardefotografen in Duitsland; studenten van het Kunsthistorisch Instituut in Utrecht schreven, onder leiding van Carel Blotkamp, een boek over de eerste periode van De Stijl-beweging waarin Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Bart van der Leck en Oud hun eerste, door primaire kleuren bepaalde vernieuwingen, ontwikkelden.

De gisting in de moderne kunst, die zelfs leidt tot een soort kunst die in alles tegengesteld is aan wat De Stijl voorstond - de ‘Nieuwe Spontaniteit’ bij voorbeeld - zal uiteindelijk tot een volledige herijking moeten leiden. Over het historische materiaal op basis waarvan dat zou moeten gebeuren, wordt in de volgende pagina's geschreven: de avant-garde van gisteren: De Stijl, de surrealistische manifesten, Rietveld, de fotografie en een psychoanalytische avonturenroman uit 1921 van Georg Groddeck.