Intellectuele pelgrimages
Vervolg van pag. 25
juist intellectuelen, van Benda tot Hollander, die het verraad van de klerken aan de kaak hebben gesteld zonder hun geestelijke onafhankelijkheid op te geven.
In de tweede plaats komt hij niet uit de paradox dat mensen uit een groepering die zich zelf definieert in termen van haar hoogwaardig vermogen tot scepsis en kritiek, zich zo tomeloos voor het lapje willen laten houden. Wel wijst hij, en terecht, op de technieken van gastvrijheid waarvan zij het slachtoffer werden, en op de voorwaarden voor het succes daarvan, namelijk onwetenheid en een benauwend geestelijk provincialisme, waarin degenen die belazerd werden het zich niet eens konden voorstellen dat totalitaire regimes principieel anders van aard zijn dan liberaal-democratische, en desnoods halve steden ontruimen om hun gasten een goede indruk te geven. China-ganger in 1972 Jonathan Mirsky bezocht China opnieuw in 1979, en ontmoette de gids die hem indertijd had rondgeleid: ‘Wij wilden jullie belazeren. Maar jullie wilden belazerd worden’. Het is inderdaad angstaanjagend om te zien hoe dit syndroom zich in onze dagen weer in andere vormen herhaalt in de zogenaamde vredesbeweging, in nieuwe illusies over een ‘derde weg’ tussen communisme en enerzijds, en sociaal-democratie en kapitalisme anderzijds.
Wat echter niet goed is uitgewerkt in de theorie van Hollander is het concept van het parasitisme. Politieke pelgrimage naar totalitaire regimes, en het hele politiek-ideologische syndroom waar daar uit voortkomt, is gebaseerd op het gebruik maken van een aantal vrijheden en mogelijkheden die alleen te vinden zijn in een klein aantal democratische landen. Een groep die systematisch de grondslagen daarvan kritiseert met een beroep op de mogelijkheden die diezelfde grondslagen bieden, ondermijnt wellicht zowel zijn eigen bestaansrecht als die grondslagen. Deze mogelijkheid onderkent Hollander wel degelijk, in een studie die naast een uitgebreid overzicht van de dwaasheden van de politieke pelgrimage minstens zozeer van belang is als analyse van de rol van de intelligentisa en westerse staten.
■
Auteursrechtelijk beschermd