Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 26]

Harde actualiteiten in thrillers
Zwitserland, Strauss, BV's en kruisraketten

De laatste dagen van Amerika door Paul Erdman Uitgever: Veen, 284 p., f24,50
Het geweten van Adriaan Kievit door Roland van Heuven Uitgever: Veen, 240 p., f22,50
Codewoord ‘Backpay’ door Jack Benning Uitgever: Sijthoff, 214 p., f 18,50
Stille waters door Jacques Post Uitgever: Veen, 192 p., f 16,90
Bijtend spul door Theo Capel Uitgever: Veen, 188 p., f16,90
The False Inspector door Peter Lovesey Uitgever: Pantheon Books, 251 p., f37,60 Importeur: Van Ditmar
Triple Factor door Owen Sela Uitgever: Collins, 378 p., f45,45 Importeur: Nilsson & Lamm

R. Ferdinandusse

Paul Erdman heeft in een Zwitserse gevangenis gezeten. Je kunt van hem dus een pittig oordeel over de Zwitsers verwachten. Hij vindt hun bankiers gewiekst en zegt dat de gewone Zwitsers niks met hun eigen politiestaat te maken hebben, want ze merken er niks van. De Zwitserse ‘Fremdenpolizei’ bemoeit zich alleen met buitenlanders, met een nauwkeurigheid die ze van de Gestapo hebben. ‘Als een buitenlander over de schreef gaat wordt hij over de grens of in de gevangenis gezet. Tussen neus en lippen door. Je kunt zonder gerechtelijk vonnis buiten het land worden gegooid, terwijl gevangenisstraffen worden uitgedeeld alsof het parkeerboetes zijn.(...) De “Fremdenpolizei” is er om de ordelievende, blanke christelijke Zwitsers juist te beschermen tegen vreemde elementen, zoals Italianen en Turken, net zoals de Gestapo er was om in de jaren dertig en veertig de ordelievende christelijke blanke Duitsers te beschermen tegen buitenlandse elementen zoals joden en zigeuners.’ Erdman, vijftig jaar terug in Canada geboren, nu Amerikaan, studeerde economie in de USA en in Bazel, en was enige jaren bankier bij de United California Bank in de laatstgenoemde stad. Wegens ‘overtreding van de bankwenen’ werd hij opgepakt en schreef in de gevangenis een bestseller: The Billion Dollar Sure Thing (in Europa The Billion Dollar Killing). Hij kreeg er de Edgar Allan Poe-prijs voor en lof van veel economen die 's avonds in bed met rode oortjes lazen wat je met geld allemaal kan doen. Hoe Erdman in de bak geraakte is verwerkt - naar men heeft laten doorschemeren - in zijn tweede boek, The Silver Bears, en hij haalde opnieuw de bestseller-lijst met een petrodollar-stunt in The Crash of '79. Dat laatste boek schreef hij in 1976, als een moderne profeet.

Dat vooruitkijken moet hem bevallen zijn. Vorig jaar verscheen The Last Days of America, dat in het midden van de jaren tachtig speelt, en nu bij ons in de winkels ligt als De laatste dagen van Amerika. Van het bankieren is Erdman daarin overgestapt op politiek en big business: een Amerikaanse bouwer van kruisraketten dreigt de Navo-order mis te lopen en valt in handen van een aantal ijzingwekkende Europese complotteurs, die zijn kruisraketten graag willen hebben, niet voor de Navo maar voor Duitsland dat zich mét die raketten kan herenigen, een pact met de Russen kan sluiten en de Amerikanen kan buitensluiten. ‘Helmut Schmidt is altijd een pro-Amerikaanse kruiper geweest.’ Zijn opvolger, de in 1984 gekozen Franz Joseph Strauss, denkt aan het grote Duitsland.

Erdman kijkt wel uit: hij laat Strauss geen onvertogen woord zeggen. Zijn smeerkees is Strauss' minister van Buitenlandse Zaken, graaf Otto von Amsburg. Ongetwijfeld doelt Erdman hier op de rechtse Von Habsburg, maar het zal ook wel een vuil knipoogje naar onze Prins Gemaal zijn. Want ons Koninklijk Huis komt er in het boek treurig af: de Lockheed-affaire en de kaviaar- en meisjesreisjes van Bernhard komen steeds, als voorbeeld van hoe het moet, in het verhaal voor. De rakettenbouwer richt daarom zijn aandacht op prins Leopold, de jongste, een door Erdman ingevoegde broer van de Belgische koning. Leopold is een vriend van Bernhard en een fervent Natuurfondser, dus voor alles in, en het treft dat de Belgen zo'n corrupte minister van Binnenlandse Zaken hebben.

Jack Benning

Erdman is redelijk geïnformeerd over Belgische dossiers. Uit al die gegevens bouwt hij een complot op dat volstrekt logisch lijkt. Hij veroorlooft zich zelf af en toe twijfel te zaaien, maar ook daar is het tegen bestand. Met dat complot is het boek ook eigenlijk ten einde. De rakettenbouwer doet uiteindelijk nog een poging het tij te keren, maar dat helpt weinig. De spanning is dan weg en Amerika's laatste dagen zijn geteld. Maar amusant is het wel.

Helblauwe ogen

Strauss is ook al bondskanselier in Het geweten van Adriaan Kievit, een politieke thriller van Roland van Heuven (pseudoniem). Strauss papt ook in dit boek aan met Moskou, maar daardoor wordt Nederland van belang voor Amerika en moeten de raketten er komen. En de minister van Defensie, Adriaan Kievit, is tegen, later weer voor, en dan weer tegen. Dat is niet logisch, en het boek, waarin deze Kievit maar een zijdelingse rol speelt, máákt het ook niet logisch. En als het raamwerk zwak is, komen de moordaanslagen, de gebeurtenissen op Oorlogsdocumentatie, en de aanwezigheid van een spionne die zowel met Kievit naar bed gaat, als secretaresse van de PvdA-leider is, los te staan van het werkelijke beeld dat van Den Haag bestaat en valt spanning en dramatiek weg.

In Codewoord ‘Backpay’ van Jack Benning worden tegelijk vier Nederlandse ministers gekidnapt en naar een Noors eilandje overgevlogen. Benning is het pseudoniem van zeeman/schrijver Bijkerk, wiens foto op het omslag van het boek staat. Die foto lijkt op de beschrijving van de leider van deze kidnapping: ‘...het met donkere strepen vermengde lichtgolvende grijze haar en de borstelige wenkbrauwen gaven hem het uiterlijk van een gedistingeerde en succesvolle zakenman die zichzelf in acht had genomen. Maar de kracht van zijn persoonlijkheid lag in de doordringende blik van de helblauwe ogen, waaruit een onverzettelijke wil en een tomeloze energie straalden.’ De gekidnapte ministers gedragen zich dan ook wat labbekakkig. De ontvoerders zijn krachtdadige figuren, mensen van het Knil die van de Nederlandse regering hun ereschuld eisen: betaling voor de Japanse jaren, volgens belofte. Benning is, net als Van Heuven, een amateur, hij maakt soms aandoenlijke fouten, maar het wordt niet knullig of sentimenteel. Hij haalt zelfs een aardig konijn uit de hoed: er zou een plan geweest zijn om met behulp van Duitse parachutisten koningin Wilhelmina uit Engeland terug te halen naar bezet gebied. Dat is op zich zelf al een idee voor een thriller, al zou die dan weer lijken op wat elders al geschreven werd, maar Benning gebruikt het plan alleen als chantagemiddel.

Het is moeilijk om een goede plot te maken. Tegen het eind van Jacques Posts nieuwste (derde) thriller Stille waters komt men bij voorbeeld deze passage tegen:

‘En dat speelde hij heel handig,’ zei Max knikkend. ‘Het was zijn bedoeling de Montfoort Groep een doodklap toe te brengen en Eveline Montfoort en Bouvier flink te laten zweten, vóór hij hen om zeep zou helpen. Hij wist Bouvier zelfs zover te krijgen het directeurschap van een Zwitserse brievenbusfirma op zich te nemen, want Eveline en Bouvier konden op geen enkele wijze vermoeden dat een andere tussenpersoon, Otto Brinkmeyer, uit de school zou klappen en informatie over de illegale transactie aan een Duits blad zou verkopen, waaruit bleek dat de Montfoort Groep bij de affaire betrokken was, maar ook dat het bedrijf al jaren olie aan Zuid-Afrika leverde, wat een pertinente leugen is, maar waaraan niemand na bekendmaking van het nieuws nog twijfelde.’

Vroeger, in de dagen van Havank en Edgar Wallace was het leven nog zonnig en simpel, tegenwoordig moet de thrillerschrijver een redelijke kennis van BV's, van frau-

[p. 27]

de, van belastingontduiking en van de multinationale zwarte: handel hebben en ook nog eens een manier weten om dat op de onwillige thrillerlezer over te brengen.

Grommend

Post kampt dan ook nog met de moeilijkheid dat hij twee speurders heeft die meestal niet samenwerken, en waarvan er één een akelig soort oplichterachtig iemand is, wiens motivatie daardoor onduidelijk blijft. Post heeft uit de jongste geschiedenis Howard Hughes gelicht en daar zijn plot op geënt, en wie de geschetste moeilijkheden erbij neemt, zal moeten toegeven dat Stille waters heel redelijk in elkaar zit, goed geschreven is en tal van intrigerende scènes bevat. Het decor is opnieuw Rotterdam, een stad van bouwen, maar Post maakt aannemelijk dat daar ook heel wat in elkaar geramd wordt. En zoals in de dagen van Hitchcock het totaal onbelangrijk was waarom er op het doek zo gejaagd en geschoten werd, zo zal ook de uitleg van de BV's en de fraude wel in de thrillerlectuur gaan meedraaien als nodig maar overslaanbaar (als dat Nederlands is).

Voor wie vaak besnuffeld of beroken wordt door een fikse hond, terwijl de eigenaar vals-lachend roept dat hij niks doet, is er nu ook een aardige thriller. Theo Capels derde heet Bijtend spul en het gaat over die trouwe vriend van de mens die er af en toe eens eventjes tegenaan moet omdat hij anders vals wordt. Die viervoeters zijn niet de enigen die bijten, ook Hank Stammer, Capels private eye, komt zelf in de situatie dat hij moet optreden: ‘Zelfs voor schreeuwen had ik geen redelijkheid meer. Grommend beet ik mijn buurvrouw in de arm. Het bloed liep eruit.’ De liefhebbers van de bekende, laconieke, geestige private eye zijn gauw uitgekeken op Stammer. Hank Stammer haalt geld op bij mensen die niet snel genoeg hun schulden betalen. Dat is dikwijls agressief volk en daardoor zijn de avonturen van Stammer een beetje een portret van agressief Amsterdam. Er wordt gauw geramd en geduwd, en Stammer heeft die lust ook. Hij woont in dit derde boek niet meer in de Jordaan, maar in de Concertgebouwbuurt en heeft zijn inwonende Turken meegenomen, wat ook alweer agressie oproept. De humor is schaars en ook op dat niveau. De plot is hechter dan in zijn vorige boeken en wie Amsterdam en zijn bijterige bewoners op ooghoogte van Stammer bekijkt krijgt een opmerkelijk tijdsbeeld te zien.

Na de opmars van de Nederlandse thriller nog twee berichten, het een vrolijker dan het andere, uit Engeland. Voor de liefhebbers van Peter Lovesey verscheen The False Inspector Dew. Lovesey is bekend van zijn sergeant Cribb-boeken die in de jaren tachtig van de vorige eeuw spelen. Voor dit boek heeft hij zich laten inspireren door de Crippenmoord, althans door de manier waarop Crippen indertijd gearresteerd werd. Zijn verhaal speelt in 1921 tijdens de overtocht van de Mauretania naar Amerika. Een amusant en ingenieus boek, vol verrassingen, over een tandarts, die zich de identiteit van de Crippenvanger, inspecteur Dew aanmeet, en vervolgens een opdracht tot onderzoek in een moordzaak aan boord krijgt. Delightful heet zo'n boek in het Engels, en het is nog waar ook.

Minder vrolijk is Owen Sela's nieuwste. Toch in staat om aardige, intelligente thrillers te schrijven moet hij gedacht hebben dat er meer beleg op het brood nodig is en Triple Factor is zwaar besmet met Ludlumism. Een bloedige, bijna onzinnige jacht van superschurken op het procedé van een Hitler-industrialist, die een methode had om goedkoop olie te maken, of zoiets.

■

arrestatie