Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 10]

Vreemde voorwoorden, vreemde nawoorden
Pulp, misdaad en science-fiction

De Vloek door Dashiell Hammett Nawoord: Ed Schilders Uitgever: Loeb, 208 p. f22,50
Moeder en Dochter. Doodvonnis per Verzekeringspolis, door James M. Cain Nawoorden: Erik Lankester, Uitgever: Loeb, 274 en 133 p. f27,50 en f12,50
Zuidamerikaanse misdaadverhalen Redactie en nawoord: Erik Lankester Uitgever: Loeb, 250 p. f24,50
Pulp USA Redactie en voorwoord: Jan Cremer Uitgever: Loeb, 314 p. f32,50
Spannende Science Fiction Redactie: Charles Waugh, Martin Harry Greenberg en Joseph Olander Voorwoord: Isaac Asimov, Uitgever: Loeb, 424 p. f29,50

R. Ferdinandusse

Ernest Hemingway heeft een keer beschreven dat zijn vrouw hem voorlas uit The Dain Curse van Dashiell Hammett, en dat ze steeds puntjepuntjepuntje invulde bij woorden als doodde, keel afgesneden, bloed spatte rond, et cetera omdat ze de kinderen niet van streek wilde maken. Want ook The Dain Curse was door Hammett geschreven voor het pulpblad The Black Mask en de samensteller daarvan had actie als richtlijn: hoe meer moord hoe beter het was. Toen Hammett de drie delen samentrok om er een boek van te maken, liet hij op verzoek van de boekuitgever een paar moordaanslagen weg, maar niet zoveel als de uitgever graag gewild had.

Illustratie uit Pulp USA

The Dain Curse is nu in Nederlandse vertaling, als De vloek, verschenen bij Loeb. Het boek geldt - en niet ten onrechte - als Hammetts zwakste. De feuilletonvorm schemert door de constructie heen, alsof er soms plotseling een flink stel karakters opgeruimd moeten worden, en al die actie is soms tamelijk vermoeiend. Bij het boek is een nawoord van Ed Schilders. Beter gezegd: het is een klein essay van Schilders over The Continental Op. Hammetts naamloze detective, die ook in Red Harvest en in een aantal van zijn verhalen optreedt. Ed Schilders is gefascineerd door Hammetts werk, en het plezier beleven aan zo'n nawoord lijkt me voorbehouden aan lezers die ook De vloek met plezier lezen. Want wie beseft dat het in 1928 is geschreven, en hoe, en door wie en waarom, heeft tenminste een steuntje in de rug, en dat is bij De vloek best nodig.

Het is met die nawoorden bij uitgeverij Loeb trouwens maar raar. Daar verscheen bij voorbeeld ook een bundel Zuidamerikaanse misdaadverhalen. Die bundel bevat zelfs twee nawoorden, beide geschreven door samensteller Erik Lankester. In één van die twee nawoorden breekt hij de staf over Martin Ros, redacteur van de serie Crime de la crime bij De Arbeiderspers. Die Ros is, volgens Lankester, zo gek geweest om van Dashiel Hammett drie boeken uit te geven, die onverkoopbaar bleken omdat Hammetts boeken in hun eigen tijd baanbrekend waren, maar nu verbleekt zijn tot curiosa. ‘Wie Hammett even leuk vindt als Chandler,’ schrijft Lankester, ‘beweert eigenlijk zoveel als dat Anton Constandse even leuk schrijft als Kees van Kooten.’ De vloek van Hammett verscheen bij Loeb in de serie Crime International. En wie is redacteur van die serie? Erik Lankester. Lankesters grote liefde is een andere auteur uit het hardboiled genre: James M. Cain en hij is bezig, Cains beste boeken in zijn serie uit te brengen. Vorig jaar was dat Serenade, en nu zijn op de markt gekomen Moeder en dochter (Mildred Pierce) en Doodvonnis per verzekeringspolis (Double Indemnity). Dat laatste is een misdaadboek, zij het zwakker dan De postbode belt altijd twee keer, en is dan ook opgenomen in de serie Crime International. Mildred Pierce is een tamelijk lijvige roman. In het nawoord schrijft Erik Lankester onder meer: ‘Hoe komt het dat je aan het lezen van Mildred Pierce (1941) een vreemd soort genoegen beleeft? Wil Mildred haar dochter volledig bezitten? Wat voor gevoelens bespeelt Cain hier? Onderdrukte driften en sluimerende verlangens? Kortom, de meer perverse domeinen van de menselijke geest? Cain roert dit onderwerp terloops aan in zijn inleiding tot zijn roman The Butterfly, die handelt over een man wiens onbewuste wens het is om met zijn dochter naar bed te gaan...’ Erik Lankester is zo'n nawoord-schrijver die altijd met zijn eigen ervaringen begint. In het nawoord van Double Indemnity vertelt hij eerst wat voor indruk Cain op hem maakte toen hij nog klein was. Dat was een scène uit Serenade: ‘de beroemde scène in de kerk, compleet met donder en bliksem, al dan niet vermeende heiligschennis, drink-, slacht- en eetrituelen, dit alles als een inleiding tot een bijna gewelddadig seksueel samenzijn. Hoe komt het dat men als lezer hieraan een vreemd soort genoegen beleeft? Wat voor gevoelens bespeelt Cain hier? Onderdrukte en sluimerende verlangens? Kortom, de meer perverse domeinen van de menselijke geest? Cain roert dit onderwerp terloops aan in zijn roman The Butterfly...’, en dan volgt weer hetzelfde nawoord.

Verschil

Met nog één opmerkelijk verschil: In het nawoord van Mildred Pierce schrijft Lankester: ‘Cains reputatie berustte altijd op drie boeken: Serenade, De Postman en Mildred Pierce.’ In het nawoord van Double Indemnity schrijft Lankester: ‘Cains reputatie berustte altijd op vier boeken: The Postman..., Serenade, Mildred Pierce en Double Indemnity.’ Bij uitgeverij Loeb wordt ook de uitgave van de vertaling van The Butterfly voorbereid en het is dui-

[p. 11]

delijk dat ik verlangend naar dat nawoord uitzie. Doodvonnis per verzekeringspolis verscheen voor het eerst in 1935, een jaar na Cains grote succes De postbode belt altijd tweemaal, staat op het achteromslag van het boek. Voorin het boek staat 1936. In het nawoord staat 1943, wat correct is. Zo is er altijd wel wat.

Uitgeverij Loeb is de laatste tijd ook bezig met het doen verschijnen van een serie verhalenbundels. Als eerste verscheen het indertijd in VN al toegejuichte De hardste verhalen, een boeiende bloemlezing van Ed Schilders. In diezelfde serie ook het hiervoor al genoemde Zuidamerikaanse misdaadverhalen, met de twee nawoorden van Erik Lankester. Verhalen van Borges, Gabriel Garcia Marquez, Cortázar, B. Traven, Trevisan en vele anderen. Een tamelijk onbekend terrein, met boeiende en met knullige verhalen. Ik weet er weinig van af, en het vervelende is dat ik na die twee nawoorden van Lankester alles weet over Martin Ros en Lankester, maar nog haast niks van de Zuidamerikaanse misdaadliteratuur. Lankester stelt wel de vraag waarom er in die streken geen navolgers van de hardboiled traditie zijn, maar hij geeft er geen antwoord op. Hij vraagt zich wel af of de militaire junta's maatschappijkritiek wel zullen toestaan, maar ik wil juist graag weten hoe dat zit. Hij stelt wel dat we het begrip misdaadverhaal tegenwoordig ruimer opvatten dan vroeger, maar dat is toch geen reden voor hem om dat in zijn bloemlezing, zonder redelijke verantwoording, ook maar te doen?

Nawoorden zijn bij Loeb dus niet de sterkste kant, ongetwijfeld daarom schreef Jan Cremer een voorwoord bij zijn verzameling Pulp USA. Maar ook hier weer niet de dingen die je graag wilt weten. Voorin het boek staat: Oorspronkelijke titel: The Twisted Sex-life of Adolf Hitler. Copyright 1968, Jan Cremer. Betekent dat dat het boek eerder in de USA verscheen? Maar er komen ook Pulpverhalen in voor uit 1971. En achterop het omslag staat dat de verhalen gekozen zijn uit Cremers immense verzameling. Of het nu voor- of nawoord is, zulke dingen mogen best verteld worden.

Vlammend

Cremers voorwoord is een vlammende opsomming wat er in Amerika allemaal in pulpbladen staat. Hij verwijst naar zijn boek Made in USA (1969) waar hij geschreven zou hebben over Amerikaanse bladen, maar wie dat boek nog eens leest, ontmoet een vlammende opsomming van wat er in Amerikaanse seksbladen allemaal staat. Of stond, want als gezegd, eindigt deze Pulp in 1971. Het aardigste aan de kloeke bundel zijn de vele illustraties, die verrukkelijk suggestief en vrouw- en schurkvijandig zijn. Maar voor de rest is het pulp; het is Van der Meijden in optima forma: alles wordt beloofd en het valt ten slotte bitter tegen. Het eerste (en in Amerika titel?) verhaal, het verwrongen seksleven van Hitler, is van een braafheid waardoor het nog eens extra verbleekt na dat vlammende voorwoord van Cremer. Dan komen nog eens Bormann, Hitlers dochter, en dan nog eens hele groepen nazi's die geniale, wulpse, verrukkelijke, in leder geknelde, rondborstige verzetstrijdsters, of verzetsverpleegsters misbruiken, maar ten slotte toch het loodje leggen. En de commies, de gelen, de roden. Teder vlees voor de nazi-wolven. De buikdanseres die de rode spionnen naar haar pijpen liet dansen. Bloedstollend, zegt Cremer. Wat ontbreekt is een aardig nawoord waarin eens wordt geanalyseerd waarom het idee achter die pulpverhalen zoveel meer opwindend is dan de vrij vlakke, soms zelfs laconieke uitwerking.

Het laatste raadsel, voorlopig, in die serie verhalenbundels is Spannende science fiction. Een mooi, stevig boek van 422 bladzijden, met verhalen van Agatha Christie, Graham Greene, Mickey Spillane, Chesterton, John Dickson Carr, John D. MacDonald. Hee, zult u denken, dat zijn toch geen science fiction-auteurs? Dat klopt ook. De vijfentwintig verhalen in deze bundel (en er zijn hele mooie bij) zijn geschreven door misdaadauteurs. De bloemlezing is in Amerika gemaakt door de heren Waugh, Greenberg en Olander. Ze gaven die bundel de titel Mysterious Vision. En die klopt met de inhoud: al die detectiveschrijvers houden zich bezig met zaken die een beetje vreemd lijken, waar onberedeneerbare, magische kracht aan ten grondslag lijkt te liggen. Het aardige van de meeste schrijvers is ook dat ze ten slotte met een logische oplossing komen. Telepathie, beïnvloeding, paranormaliteit, alles mag, maar zodra de speurders zich ermee bemoeien, blijkt meestal een slimme vogel zich van die zaken te hebben bediend. Maar twee of drie verhalen komen op SF-terrein, met toekomstige tijdrekeningen en vreemde wezens en almachtige computers. Maar zelfs dan overwint nog het brein met de grijze celletjes dat sinds Sherlock Holmes en Poirot de misdaadroman beheerst. Het voorwoord is van Isaac Asimov, zegt niets, en is misschien mede aanleiding om dit ‘spannende science fiction’ te noemen. Maar slaan doet dat nergens op. Loeb voorwoordenaar. Loeb nawoordenaar. De keus is moeilijk.

■