Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 28]

Slechte huwelijken en heimelijke verlangens
De Vreemde Wereld van de Nederlandse Misdaad

De moordmagnaten door Tomas Ross Uitgever: Van Holkema & Warendorf, 280 p. f24,50
De vlinderjager door Janwillem van de Wetering Uitgever: Bruna, 252 p. f8,50
Schijn bedriegt door Hans Neber Uitgever: Veen, 205 p. f16,90

R. Ferdinandusse

Thomas Ross

Behulpzame hond met gast

Al in de jaren dertig moedigde Edgar J. Hoover schrijvers aan om spannende boekjes te schrijven met mannen van de FBI in de hoofdrol, om zodoende de populariteit van zijn dienst te verbreden. In de jaren zestig-zeventig, toen de CIA de wereld leek te beheersen, had één op elke twee thrillers die verschenen een CIA-agent als hoofdpersoon. Het is dus niet boosaardig te veronderstellen dat de recente golfjes van publiciteit rond onze BVD het gevolg zijn van het binnentreden van Tomas Ross in de Nederlandse thrillerwereld. Hij debuteerde met De honden van het verraad (1980), een redelijke sterke thriller waarin zijn BVD-man, Martin Finch, een ploeg Molukkers volgt naar Java en Ambon; en dezelfde Finch trad weer op in De ogen van de mol, eveneens gebaseerd op actuele thema's (de vredesbeweging, de Zuid-afrikaanse geheime dienst) maar helaas met een zwakke plot en een wijdlopige verteltrant - een flinke herschrijving zou al wonderen hebben gedaan. Misschien ontbrak Ross de tijd, want als alle verhalen kloppen, moet hij zijn uitgever per jaar meerdere manuscripten aanreiken.

Daarom is nu ook zijn derde boek al op de markt: De moordmagnaten, en het mag er wezen. De BVD doet dit keer alleen mee op de achtergrond, soms als concurrent, soms als tipgever naar het grootste ochtendblad. Het gaat om een serie tamelijk stevige moorden in ons land die moeten worden opgelost door de Centrale Recherche Informatiedienst, een organisatie waar zelfs goed ingevoerde kamerleden weinig greep op hebben. Over het gewone kamerlid spreken we uiteraard niet. Net als in zijn vorige boeken schraapt Ross over de huid van de actualiteit. De lezer wordt geconfronteerd met een extremistische volkspartij (brandstichting in Den Haag; de indertijd in VN uitgezochte actie tegen illegale Marokkanen in een kerk), hij reist mee naar de Fennisbank in Baarle-Nassau voor een snelcursus in het computerbankieren, betreedt een boeiende seksclub, en leest af en toe een naam die actueel beladen is, als bij voorbeeld Melchior (‘De naam alleen al stinkt,’ mompelen ze bij de CRI).

Tomas Ross heeft een zeer talentvolle, koele manier van thrillerschrijven; het droeg zijn eerste boek, beloofde veel in de beginhoofdstukken van zijn tweede boek, maar in dit derde kan hij het ook helemaal uitleven door een goede keuze van de rechercheurs die zijn CRI bevolken. Gedegen vakmensen, geplaagd door bureaucratie, slechte huwelijken en heimelijke verlangens.

Wie kritisch leest, zal zien dat er in de plot een duidelijke toevalsfactor is ingebouwd. Ross' hoofdpersoon, hoofdinspecteur Pieter Boorsma, een prachtig beschreven, wat cynische vakman, gescheiden, twee kinderen, heeft een verhouding met Carolien, een vrouw die iets in een dagverblijf voor kinderen doet. Uitgerekend bij háár komt een driejarig meisje terecht dat haar moeder heeft zien vermoorden, en alleen dus door zijn verhouding met Carolien ontdekt Boorsma dat het iets met de Moordmagnaten te maken heeft. Het betreffende meisje heeft op de borst van de moordenaar een glinsterend insigne gezien waardoor ze een shock van angst heeft gehad, ze gilt het uit als ze later via Boorsma met een getekend portret van de moordenaar wordt geconfronteerd. Ingebouwd toeval, heet dat in plottechniek. Het toeval wil dat in de Amerikaanse thriller De toevalsfactor ook zo'n scène voorkomt - daar heeft een achterlijk jongetje een militair insigne gezien op de schouder van de moordenaar van zijn begeleider, en gilt het later uit als hij wordt geconfronteerd met een getekende versie van de recherche. In de huidige opeenstapeling van thrillers is alles al een keer gedaan.

Tomas Ross,
foto Hans van den Bogaard

Dat neemt niet weg dat De moordmagnaten een goed afgewogen, actuele thriller is, precies het boek dat van de auteur van De honden van het verraad te verwachten viel.

Van de Wetering

Janwillem van de Wetering heeft, als we de berichten uit Maine, USA, mogen geloven, zijn regelmatige meditatieperioden in de Zengemeenschap opgegeven. Dat is jammer want het is ongetwijfeld het einde van zijn De Gier en Grijpstra-reeks, althans in de oorspronkelijke opzet, die ons zou leiden naar de totale ontstoffelijking van De Gier - in wie, zoals wij weten, zich de ontstegen ziel van Van de Wetering zelf bevond. Misschien ligt de schuld wel bij de CPNB, de commissie die de Boekenweek organiseert, en voor wie Van de Wetering twee jaar terug het Boekenweekgeschenk De verdachte Verheugt schreef, een (mislukt) experiment over De Gier en Grijpstra. Voor zijn Amerikaanse uitgever werkte hij dat om tot The Mind Murders, beter gedacht en beter geschreven, maar niet essentieel anders. Volgens een afspraak met de CPNB mag het pas na drie jaar in onze taal verschijnen. In die tussentijd heeft Van de Wetering zich beziggehouden met het bloemlezen en vertalen van Oosterse griezelverhalen en met de heldendaden van een Japanse inspecteur, Saito. Daarnaast schreef hij een avonturenroman De vlinderjager, gepubliceerd als tweeduizendste Zwarte Beertje.

Bert Vuysje heeft in (zijn blad) Intermagazine de ontstaangeschiedenis van De vlinderjager uit de doeken gedaan. Jaren geleden had uitgeverij Bruna al bedacht dat het tweeduizendste Zwarte Beertje uitbundig op aarde moest gekomen en had opdracht gegeven aan Rijk de Gooyer, Hans Sleutelaar en Eelke de Jong een synopsis te maken voor een thriller die hoofdstuksgewijs door internationaal bekende thrillerauteurs ingevuld zou moeten worden (Beertjes-auteurs als Simenon en Forsyth, aldus Vuysje), maar die zagen daar terecht vanaf en toen nam Van de Wetering die taak op zich. Plat zakeninstinct, vermoedt Vuysje, maar ik vrees dat het nog erger is, dat Van de Wetering dacht er zo bij te horen, lekker opgenomen in de jet-set rond ons schrijverswereldje. De vlinderjager begint met twee gedeeltes uit het leven van Eddy Sachs, een tamelijk onplezierig personage, dat na even overwogen te hebben bij de SS te gaan de andere kant kiest, en vervolgens wat anekdotische avonturen beleeft als lid van de bezettende

[p. 29]

macht in Duitsland. De laatste komen ongetwijfeld uit het rijke arsenaal van Rijk de Gooyer. Al die zaken zijn symbolisch bedoeld, het is de sleutel tot het avonturenverhaal dat in de laatste drie delen van het boek wordt verteld. Dan krijgt het verhaal ook vaart en is het best genoeglijk lezen. Ik las het boek voordat ik van Vuysjes mededeling kennis nam en begrijp nu ook waarom dat eerste deel zo loodzwaar en ongeïnspireerd is, het zijn Eelke en Hans de Rijk hun problemen en Janwillem kreeg pas wat vrijheid toen hij in Zuid-Amerika op avontuur kon.

Maar het opmerkelijkste aan het boek is de vlakke, haastige manier van schrijven. Van de Wetering schreef zijn Gier en Grijpstra's eerst in het Engels, sober en doordacht, en herschreef ze dan in een opgewekter, vrolijker Nederlands. De vlinderjager lijkt een eerste, haastige versie van een boek. Helemaal aan het slot, als de goudschat in Zuid-Amerika eenmaal is gevonden, komt er nog een klein melodramatisch slot, dat door de vakman, die Van de Wetering toch is, moeizaam amateuristisch is opgeschreven.

Officier van justitie

Bij de jongste lichting misdaadauteurs hoort ook Hans Neber. Zijn eerste boek (Wie zwijgt stemt toe) ging voor juridisch geïnteresseerden over de toepassing van een wetsartikel, voor alle anderen over een moord (in-Engeland gepleegd) en de hoofdrol was weggelegd voor een soort femme fatale. Op de achterflap werd vermeld dat Hans Neber een pseudoniem was waarachter zich een heuse officier van justitie verborg. Vanwege die moord in Engeland gokte ik toen dat Hans Neber, Neighbour, wellicht Van Buuren zou heten. En dat klopte. H. van Buuren, officier van justitie in Zwolle. Al lang geïnteresseerd in het schrijven van thrillers. Zijn eerste (Mijn laatste bezoek) verscheen tien jaar geleden bij Querido, en zal volgend jaar - nu bij zijn nieuwe uitgever Veen - onder een andere titel weer op de markt komen.

Schijn bedriegt, van dit voorjaar, draait om een episode uit het leven van een zeer hoge ambtenaar van het Openbaar Ministerie in Den Haag, mr. Carel van Herwijnen. Hij is betrokken bij de moord op zijn vrouw, hoe precies is het spannende deel van de plot. Die vrouw is weer zo'n femme fatale. Ze schildert, hoereert, leren beha en lange leren laarzen, drinkt whisky uit tumblers, het asblonde haar is modieus opgestoken, cyclaamkleurige lippenstift bij bijkleurende grote oordoppen. Zij wordt vermoord terwijl Van Herwijnen in Zwitserland lijkt ondergedoken met een vrouwelijke, veelbelovende officier van justitie. Een zwaar drama van tweehonderd bladzijden, dat met zijn moord wacht tot bladzij 108. Ondertussen krijgt het gezin Van Herwijnen (met nog twee volwassen dochters, waarvan een dezelfde minnaar als de moeder heeft) brede aandacht. En de oplossing van de moord wordt gecompliceerd door het feit dat Van Herwijnen zo'n hoge ome in de Justitie is, dus de recherche opereert met overgevoelige voorzichtigheid, en jaagt ondertussen op alle bekende exhibitionisten uit de buurt. Voor in het boek waarschuwt de auteur met nadruk dat alles in zijn boek verzonnen is, wat natuurlijk best zo zal zijn, maar het milieu van de Van Herwijnens lijkt naar het leven getekend: het ontzag voor het ambt, de vakanties, lunches, broekpakken, maneges en whisky geven een beeld van de justitiële wereld dat haarscherp overkomt.

De intrige is niet sterk, maar Schijn bedriegt geeft daaromheen een geharnaste Boeketroman die voor- en tegenstanders van klassejustitie zeer kan vermaken.

■