Het handzame verleden
Jan Siebelink
‘Alle schrijvers van burgerlijke afkomst,’ schreef Sartre in 1945 in zijn tijdschrift Les Temps Modernes ‘hebben de verlokking van de onverantwoordelijkheid gekend’, woorden waarmee hij de discussie over het engagement opende. Woorden, die sinds ik ze las, mij nooit meer hebben losgelaten, ook wanneer ik pleitte voor het gratuite karakter van de literatuur.
Laat het me allemaal koud? Doorgaans is er weinig dat mij onverschillig laat. Die onverschilligheid is gespeeld. Ik voel mij schuldig. Intens verlang ik ernaar om ergens voor of tegen te zijn, even intens is mijn behoefte om te ‘tonen’ wat er nou eigenlijk gaande is.
Na de zeven vette de zeven magere jaren. Zo gaat dat. Het is niet anders. Rise and fall. De geschiedenis verloopt cyclisch. Ajax was ooit een vermaarde voetbalclub en zal het ooit weer worden. Ik moet wel eens lachen om al die prominente baasjes op de televisie die zo druk en zelfverzekerd praten, die geanimeerd oplossingen aandragen en voor zich zelf en de kijker aangename waanideetjes construeren.
Brede maatschappelijke discussies over middenschool en kernenergie! Maar uit discussies is nog nooit een groots idee geboren! We leven in een beschaving waarin vrijwel iedereen geloof in God en ideologie is kwijtgeraakt. Voor velen is er geen leidend principe meer... zo iets als een schijnsel dat je pad verlicht en je leven richting geeft. Met het gevolg dat ieder dan ook voortdurend bezig is op alle mogelijke manieren over alle mogelijke onderwerpen te debatteren. Komt men er niet uit, dan worden nog bredere lagen van de bevolking aangeboord. Er is een oceaan van tijd. De kwesties torenen majesteitelijk en onbewogen, als onbereikbare Goden boven ons uit. Het eigene van deze tijd, waarin elke samenhang en eenheid in idee en expressie ontbreekt, is dat voor niet één vitale kwestie een oplossing gevonden kan worden. Waarmee een hoofdtrek van de moderne decadentie is aangegeven. Het is waar. De kwesties zijn brandend, maar ze zullen verdwijnen zoals ze gekomen zijn. Als dieven in de nacht.
Nieuws! Nieuws! Nieuws! Munitietrein geblokkeerd. Zit wat in, denk ik. Het zijn tenslotte levensgevaarlijke transporten. Op de televisie beelden van de actievoerders. Verbazing. Daar op de rails liggen geen jongeren. Ik ben geen getuige van spontaan, onbedorven, een beetje anarchistisch gedrag. Daar, vlak voor de trein, op een kluitje, dwars over de spoorbaan, liggen veertigers. Van de allerzachtste soon. In jagerspak met capuchon. Sleur ze weg! Rij eroverheen! Hoe meer munitie naar Duitsland hoe beter. Polen soms alweer vergeten? Woede luwt. Ergernis over mij zelf blijft. Vanwaar die snel oplaaiende, zo kwaadaardige, zo primitieve reactie? Wat is dat voor onredelijk gedrag? Is het omdat ik niet meer vóór of tegen iets kan zijn, omdat ik in alle grote kwesties de grootste moeite heb mijn keus te bepalen? Zelfs de zo prettige en solide indeling in links en rechts, die ik altijd hanteerde om de actualiteit gestalte te geven, gaat niet meer op. Zo hoor je de laatste weken socialisten om het hardst de uitgebreide misbruik van de sociale wetgeving signaleren. Wat toch altijd het geliefkoosde stokpaardje van de liberalen was. Schoten weerklinken. Ik schrik op. Schoten voor de boeg. Afschaffing van de kinderbijslag voor de hogere inkomens. Een gestudeerde meneer houdt mij voor dat een chirurg een geringer besteedbaar inkomen heeft dan Jan Modaal. Maak dat je moeder wijs! Zeker door de aflossingen van tweede huis en zeewaardig jacht. Bezuiniging. Maar AH past op de kleintjes. Morgen... winterpeen met klapstuk. Voor deze zo kille tijd. De socialisten hebben niet op de kleintjes en ook niet op de heel groten gepast. Hebben het gas aan de Russen verkwanseld, hebben geweten wat zich bij Ogem afspeelde en hebben... gezwegen. Voor Wim Kok is de maat vol. Verworven rechten. Staking. Het FNV is reactionair. De regering is reactionair. Oppositie en werkgevers waren het al. D'66 is helemaal niets. Zo werpt de actualiteit mij van het ene moment op het andere in
verbazing, verwarring, agressie en... koele gelatenheid. De wereld van de kwesties is dicht en onherbergzaam.
Die korting op de kinderbijslag! Mijn vader, een piepkleine middenstander, met een besteedbaar inkomen dat ver onder het minimum lag, kreeg zijn leven lang voor zijn drie kinderen geen cent kinderbijslag. Straf voor het vrije ondernemerschap. De directeur van de Enka met een salaris van drie ton, kreeg dat wel. Onrecht!
Ik denk aan het dynamische jaar 1966. Een tijd waarin de maatschappij, in stralend optimisme, kalmpjes op weg was naar de perfectie. Maar wie toen goed om zich heen keek, zag dat voor het eerst, in dat jaar, de economische groei stagneerde... en deed zich een ogenschijnlijk banaal bouwconflict voor. De bonden besloten twee procent vakantiegeld in te houden van de ongeorganiseerde bouwvakkers. Dat was je reinste loondiefstal. Onrecht! Bouwvakker Jan Weggelaar stierf de dertiende juni tijdens een demonstratie in de Marnixstraat. De rellen liepen uit op de bestorming van De Telegraaf. Een gebeurtenis waar ik, heel primitief, nog steeds genoegen aan beleef. Waarom is aan de NZ Voorburgwal nog steeds geen ‘Mur des Fédérés’ opgericht?
Die kleine zelfstandige en die ongeorganiseerde bouwvakker (vertegenwoordigers van de lompen-petite bourgeoisie en het lompenproletariaat) zijn beiden slachtoffers van het bestel en hebben mijn diepe sympathie. Sinds jaar en dag ben ik bezig dat minieme conflict tussen bouwvakkers en bouwbonden te bestuderen en nog lange tijd zal ik nodig hebben om het in zijn oorzaken en implicaties te doorgronden. Daarna zal ik het zo exact mogelijk beschrijven. Misschien geschiedt dan het wonder dat die bouwvakker en die kleine vrije ondernemer zullen samenvallen. Als dat lukt, zou dat niet alleen ‘mooi als de ontmoeting van een paraplu en een naaimachine zijn’, maar zou dat ook duidelijk maken dat de roman die bevoorrechte plek is waar het handzame verleden zich kan onderhouden met het hermetische heden. Tot beter begrip van beide. Die roman verschijnt bij leven en welzijn in het voorjaar van 1986 en draagt als titel ‘Het programma was zeer gevarieerd en werd vlekkeloos uitgevoerd’. In dat boek zal getracht worden vorm te geven aan mijn engagement-zonder-ideaal-en-zonder-ideologie.
■
Auteursrechtelijk beschermd