Gewetenloosheid
Dit verraad is niet toevallig; het is juist het gevolg van dat wat Bellows hoofdpersoon in de Amerikaanse samenleving aanklaagt: het volkomen gebrek aan morele verantwoordelijkheid. Binnen het boek vormt dit staaltje van Amerikaanse gewetenloosheid een scherp contrast met de trouw en onderlinge behulpzaamheid die Corde bij de onderdrukte Roemenen opmerkt. De Roemeense stukken behoren tot het beste van het boek. Bellow weet de grimmigheid van het regime en de grauwheid van het stadsbeeld heel goed op te roepen. Met een grote gevoeligheid beschrijft hij de familieleden van Cordes vrouw en de kalme waardigheid van hun kennissen. Ontroerend is hun trouw: in imitatiebont en vooroorlogse pakken, slecht ter been en krom van ouderdom, brengen ze de laatste eer aan Cordes schoonmoeder, iemand die uit de gratie van de Partij gevallen is. Deze gevoeligheid, met name de wat hulpeloze tederheid van Corde voor zijn vrouw, vormt een nieuw element in het werk van Bellow, die in vroegere romans meer dan eens een scherp portret van de ‘American bitch’ heeft gegeven (maar hier gaat het dan ook om een Roemeense echtgenote!).
Zoals altijd weet Bellow ook uitstekend personages neer te zetten die precies het tegendeel zijn van de tobbende intellectuele hoofdfiguur. In dit boek bij voorbeeld zijn volstrekt amorele zwager, de advocaat Maxie Zaehner die graag de volgende uitspraak mag citeren: ‘I'm just as interested in the poor and oppressed as Clarence Darrow (beroemd verdediger van armen en zwarten) was. If they aren't poor when I meet them, they are when I'm through with 'em.’ Zaehners oordeel over Corde en zijn ideeën is kort en krachtig: ‘You've lost me, Albert. Can't follow you there. Too mental for me.’ Het optreden van figuren als Zaehner verhindert dat Bellows book ‘too mental’ wordt, te intellectueel-topzwaar.
Het slot van de roman is typisch Bellow: nooit verliest de hoofdfiguur, ondanks alles, zijn geloof in de mensheid. Een dergelijk geloof is des te intrigerender omdat niemand zo geobsedeerd is door morele slechtheid als Bellow. Deze spanning tussen het verval dat zoveel aandacht krijgt en het dappere optimisme van de hoofdpersoon die gelooft dat de mensheid toch nog kan veranderen, dat maakt Bellows romans zo boeiend. Wie de meest pessimistische en tegelijkertijd de meest optimistische visie op Amerika wil leren kennen, moet The Dean's December lezen.
■