Vrij Nederland. Boekenbijlage 1982

[p. 8]

Mrs. Trilling vs. Mrs. Harris
De crime passionel op de Scarsdale-dokter is niet netjes

Mrs. Harris The Death of The Scarsdale Diet Doctor door Diana Trilling Uitgever: Harcourt Brace Jovanovich, 340 p., f50,40 Importeur: Feffer and Simons

Doeschka Meijsing

Mocht de wereld ooit zoveel vooruitgang tonen in menselijkheid, gelijkberechtiging en vrijheid dat er in die fractie van een seconde van jouw conceptie een fee gebogen stond boven het bed van je ouders om je toe te fluisteren: ‘Je mag drie wensen doen: Wil je als man of als vrouw geboren worden? Wil je gelukkig of ongelukkig zijn? Wil je in de Verenigde Staten of in Frankrijk leven? Maar pas op: slechts de eerste van de drie wensen komt zeker uit!’ - ik zou als eerste wens te kennen geven in Frankrijk te willen wonen. Met wens nummer twee en drie zou ik later wel zien hoe het valt, zou ik denken. Vanwaar die voorkeur van Frankrijk boven de Verenigde Staten? Als ik een batterij van redenen buiten beschouwing laat waardoor die keus wellicht anders had kunnen uitvallen, dan is de uitkomst van de aftreksom dat er in de Franse jurisprudentie de verzachtende omstandigheid bestaat van de ‘crime passionel’, terwijl in de Verenigde Staten - nadat een jury haar ‘schuldig’ over je uitgesproken heeft - Diana Trilling nog eens een bestseller over je schrijft.

Ik trek me met dit understatement maar even het lot aan van Mrs. Harris, schuldig bevonden aan moord en veroordeeld tot vijftien jaar gevangenschap, over wie Diana Trilling, weduwe van de criticus Lionel Trilling, schrijfster van de bundels essays Clarement Essays en We must march my Darlings, uitgeefster van het werk van D.H. Lawrence, uitgeefster van het twaalfdelige Uniform Edition of the Works of Lionel Trilling, volgens het blad Interview van Andy Warhol een ‘blazingly intelligent’ boek heeft geschreven.

Mrs. Harris

Wel, ‘blazingly intelligent’ is het boek nauwelijks te noemen. Het bestaat uit drie delen: Looking back, waarin Mrs. Trilling uitlegt waarom de zaak Mrs. Harris haar zo fascineerde en waarom haar oordeel over Mrs. Harris in de loop van het proces zo drastisch veranderde; The Trial, het middengedeelte waarin Mrs. Trilling met werkelijk voorbeeldige ijver 243 bladzijden lang het proces van dag tot dag volgt - de getuigenverklaringen over kogelbanen, over tijdstippen, over voorwerpen die wel of niet op die en die plaats lagen, over pyjamaknoopjes van het slachtoffer -; en ten slotte het derde gedeelte After The Verdict, waarin Mrs. Trilling nog eens herhaalt wat ze het hele boek door tussen de regels door maar niet kon verzwijgen. Met als toegift de laatste alinea van het boek waarin Mrs. Trilling haar opinie ventileert dat Mrs. Harris waarschijnlijk in de gevangenis beter af is dan daarbuiten: ‘She may now be splendid in a way that she never knew how to be or dared to be.’ Einde. Doek. Mrs. Harris voor vijftien jaar uit het zicht verdwenen en Mrs. Trilling op de foto in bijna elke Amerikaanse krant.

Snobisme

Ergens onderweg in het boek heeft Diana Trilling, nadat de jury het schuldig heeft uitgesproken, een vraagje gesteld: ‘What went wrong?’ En dat vraagje blijft in het hoofd van de lezer hangen, zowel met betrekking tot Mrs. Harris als met betrekking tot het boek over haar van Mrs. Trilling.

Mrs. Trilling

Het allereerste wat er verkeerd ging is natuurlijk het feit dat Mrs. Harris, hoofd van een chique school voor meisjes, zesenvijftig jaar oud, op een avond in maart 1980 in haar auto stapte om vijf uur onderweg te zijn naar haar minaar-sedert-veertien-jaar, de in Amerika zeer bekende dokter Tarnower, uitvinder van het zogenaamde Scansdale-dieet dat iedere Amerikaanse vrouw wel een keer heeft uitgeprobeerd, en dat er bij aankomst - omstreeks het middernachtelijk uur - in de slaapkamer van de dokter een strubbeling volgde, waarbij vier schoten vallen en de dokter het leven laat. Daarop volgt een van de langste moordprocessen van de eeuw in Amerika en verdwijnt Mrs. Harris achter de tralies.

Het tweede wat er misging was de ongekende publiciteit die de moord op de Scarsdale-dieet dokter teweegbracht. Daarvoor waren alle ingrediënten aanwezig: een beroemde en rijke dokter die in bekende kringen vertoefde (de uitgever Knopf behoorde tot zijn vrienden); een keurige oudere dame, hoofd van een ‘very fashionable’ school voor meisjes, van wie niemand zou willen aannemen dat ze het woord ‘minnaar’ in haar vocabulair had, en zeker niet dat ze in die zin ‘praktizerend’ was, zoals dat heet. En ten slotte een mengeling van drugverslaving, kogels en bloed. De kranten konden er niet genoeg van krijgen.

En het laatste wat er misging was dat Mrs. Diana Trilling, wie weet aangetrokken door het succes van Truman Capote en Norman Mailer - het lijkt wel of de schrijvers in Amerika niets meer kunnen verzinnen en hun toevlucht moeten nemen tot échte misdaad - in haar boek Mrs. Harris een poging doet een portret te schilderen van de beschuldigde, dat bestaat uit een merkwaardige mengeling van sociologie, psychologie en verregaand cultureel snobisme.

In het begin, zo laat Mrs. Trilling ons in haar eerste zinnen weten, kon ze moeilijk verklaren waarom het geval Mrs. Harris haar zo fascineerde. Ze voelde sympathie voor de ‘headmistress’, die zo het slachtoffer leek van een zeer welvarend arts die haar na veertien jaar wilde afdanken om een jongere minnares te nemen. Diana Trilling ging op zoek naar de woning van de dokter waar het drama zich had afgespeeld, ze ontwikkelde een gezonde afkeer voor de pretentieuze, smakeloze levensstijl van de dokter. Ze was bereid enige aandacht te schenken aan de lezing van de verdediging, dat Mrs. Harris die bewuste nacht naar haar minnaar reed, omdat ze ten einde raad was, jaren onder de pillen had gezeten die de dokter voor haar uitschreef, zich aan de kant gezet voelde, en van plan was, na een laatste gesprek met de dokter, zich van het leven te beroven.

Morele stijl

Kan een dame, zo keurig, vriendelijk en van onbesproken gedrag als Mrs. Harris een moord begaan? was het thema van de verdediging. Nee, dacht Mrs. Trilling, dat kan niet. Ik ben ook een dame, hoor je haar het hele boek door denken, en ik zou ook geen moord kunnen begaan.

[p. 9]

Maar wie, als Mrs. Trilling, in al haar werk altijd geïnteresseerd is geweest in de relatie tussen esthetiek, ethiek en maatschappij, wie van mening is, als Mrs. Trilling, dat de ‘morele stijl’ van iemand afgemeten kan worden aan zijn levensstijl - die moet wel van een koude kermis thuiskomen als blijkt dat in het werkelijke leven een dame wel eens heel anders te keer kan gaan dan de code van de dame-in-de-maatschappij voorschrijft. Natuurlijk heeft Mrs. Trilling ook weet van passie, jaloezie, honger naar geld en status, kleingeestigheid. Herhaaldelijk geeft ze er blijk van door met literaire voorbeelden aan te komen, met name met The Great Gatsby, waar al die lage driften ook een rol in spelen, met Madame Bovary die tenslotte ook het slachtoffer was van alle soorten kwade sappen - Mrs. Trilling is erudiet - maar anders dan Flaubert en Scott Fitzgerald is ze zelf steeds hinderlijk aanwezig in haar veroordeling van al die dingen. Al die dingen bestaan, ik weet het, ik ken m'n literatuur, zegt Mrs. Trilling voortdurend, maar het hóórt niet.

Berouw

En zo helt ze dag na dag van het proces meer over naar de mening dat Mrs. Harris helemaal geen dame is, en is ze helemaal niet meer zo verbaasd als de jury dat ten slotte ook vindt.

Een paar voorbeelden maken dat duidelijk. Mrs. Trilling vertoont herhaaldelijk een morele verontwaardiging als gedurende het proces Mrs. Harris geen traan laat om haar dode geliefde, de bebloede lakens die op een gegeven moment als bewijs op het toneel verschijnen, zonder enige emotie aanraakt, de pyjama van haar dode lover met droge ogen uittekent, de officier van justitie met hooghartige irritatie bejegent, kortom geen enkel vertoon van berouw ten toon spreidt.

Daarentegen huilt Mrs. Harris wel enige keren als ze over zich zelf spreekt als ‘I was a lady in an empty chair’, ‘I was no more than a lady in a pretty dress’. Ze huilt verdorie alleen om zich zelf roept Mrs. Trilling verontwaardigd uit, ze heeft zelfmedelijden, ze bekommert zich er helemaal niet om dat de man van wie ze zegt zoveel te houden, dood is! Maar my dear Mrs. Trilling, al die dingen die Mrs. Harris daar zegt zijn nu juist de motor, de emotionele motor waarom het op die avond in maart 1980 misging, of Mrs. Harris nu zelfmoord wilde plegen, of de dokter wilde doden. In beide lezingen van het geval is het toch duidelijk dat ze zich uitgeput door de drugs, door het afgewezen worden in de voor haar toch al zo riskante vrijbuiterij om een minnaar te hebben, weggegooid voelde, nutteloos, geen eerbiedwaardige weduwe maar iets dat je met de vuilnis meegeeft?

Brief

Het tweede geval is wat bekend is geworden als The Scarsdale Letter. Mrs. Harris had haar dokter een brief geschreven die hij zou krijgen ná haar zelfmoord. De verdediging gebruikte die brief als laatste en grootste troef om te bewijzen dat het Mrs. Harris wel degelijk om zelfmoord ging, en niet om moord. Het pakte anders uit. De brief is een wanhoopsbrief, hij handelt voornamelijk over geld dat ze immers nooit van de dokter heeft aangenomen en dat geld geeft hij nu aan die nieuwe minnares van hem, de vuile slet, de hoer! Hoe kun je me zo iets aandoen? Dat is de toon van de brief.

Precies dat overtuigde de jury en Mrs. Trilling dat Mrs. Harris niet zo vriendelijk en keurig was als ze leek. Maar vulgair, haatdragend - en best in staat tot moord. Die brief deed het laatste greintje sympathie van Mrs. Trilling voor Mrs. Harris verdwijnen. Immers, uit iemands stijl kan men zijn of haar ethische norm afwegen. En die van Mrs. Harris is wel erg laag, vindt Mrs. Trilling na de brief. Alsof ze nog nooit rondgekeken heeft in het leven, alsof ze met al haar Freud die ze erbij haalt om het portret van Mrs. Harris te schilderen, niet begrijpt dat in de grootste wanhoop mensen tegen elkaar juist altijd over geldzaken beginnen. Niet omdat geld het belangrijkste was in de relatie, maar omdat het het enige is waar je de ander mee om de oren kunt slaan als je weet dat je toch alles al verloren hebt waar het om ging, de liefde van de geliefde.

Maar dat begrijpt Mrs. Trilling niet. Als een comfortabele weduwe-godin zit ze op haar stoel en velt morele oordelen. De door haar zo vaak aangehaalde Flaubert beschreef de kleine Emma Bovary zonder enig oordeel te vellen, hij was afwezig als god in de schepping. Na Mrs. Trilling over Mrs. Harris te hebben gelezen, geloof ik toch dat we moeten hopen dat die richting die wil dat God de Vader vervangen wordt door een Vrouwelijke God, voorlopig haar zin niet krijgt.

■