Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 4]

[Nummer 11 - 21 november 1981]

Structuur, borrelgenoten, structuur!
F. Springers ‘Bougainville’: een verhaal vol verrassingen

Bougainville. Een gedenkschrift door F. Springer Uitgever: Querido, 128 p., f19,90

Ad Zuiderent

Van hoeveel boeken kan niet gezegd worden dat ze vrolijk en treurig tegelijk zijn? Dat ze in de beschrijving van iemands privébeslommeringen een hele wereld tonen? Dat de schrijver ervan een stilist is van hier tot gunter? Dat ze ondanks een rijkdom aan anekdotiek veel aan de verbeelding van de lezer overlaten? Arme F. Springer, schrijvend in Luanda (Angola), moet het zonder de opgeblazen publiciteit doen waar Peskens, Hermans en Mulisch zo geil op zijn. Hij doet het met een pen, een uitgever en een recensent. En met het vermogen een boek als hierboven bedoeld te schrijven.

Wie ik ooit een boekje van Springer cadeau gaf, spreekt mij vaak jaren later nog enthousiast aan over de zendeling Gerard Dubba uit Schimmen rond de Parula (1966), over de dorpspolitiek op wereldniveau in De gladde paal van macht (1969) of over de mengeling van besluiteloosheid en melancholie in Taboe, New York (1974). Aan de critici Kees Fens en Anthony Mertens heb ik Springer nooit cadeau gedaan: gekeuvel voor oudere heren vonden zij het maar, en borrelpraat. Ja, dat is Lijmen van Willem Elsschot ook. Er zijn nu eenmaal mensen met wie je het beste aan de borreltafel kunt zitten. Vooral als een hunner zijn verhaal begint met: ‘Niemand zal het zich herinneren, maar in 1973 bracht de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties een kort bezoek aan Dacca, de hoofdstad van de twee jaar tevoren in veel bloed geboren staat Bangladesh.’

Zo komen we terecht bij die ‘hechte en aangename Mafia’ van zwervers, die tegelijkertijd ambtenaar zijn en vrije jongen: de diplomaten, waar Springer er, onder zijn eigen naam, één van is. Nu eens beluisteren we een gesprek met sjeik Mujibur Rahman, een andere keer zien we hoe een baggerzuiger nog net op tijd ergens anders wordt bezorgd dan op kamer 102 van Hotel Intercontinental in Dacca. Borrelpraat? Misschien is een verhaal pas puntgaaf als je het óók nog kunt lezen als borrelpraat. Zo weet ik voor Springers nieuwste korte roman, Bougainville, nog wel meer kwalificaties: het gedenkschrift van een vriendschap; de geschiedenis van een droom die wel uitkwam, maar net wat tragischer dan de dromer had gewild; een verhaal over de subtiele verwantschap tussen kolonialisme en ontwikkelingshulp, met een snuifje stille-kracht-suspense; een fraai gelaagd vierdubbelverhaal (structuur, borrelgenoten, structuur!) waarin de ware liefde nu eens te vroeg komt en dan weer te laat; de voorbeeldige oplossing van het eeuwige conflict van een schrijver die met de traditie van Multatuli, Du Perron en Malraux sympathiseert: hoe ben je zowel onderhoudend als eerlijk als geëngageerd?; een verhaal met typisch Springeriaanse figuren: de licht bedeesde diplomaat, zijn snel carrière makende tegenpool en de idealist die het liefst alle schepen achter zich zou verbranden, als hij maar wist dat hij voorgoed zou aanspoelen op een eiland in de Stille Zuidzee. Een verhaal, kortom, met zoveel verrassingen dat ik het maar beter niet kan navertellen.

F. Springer, tekening van Siegfried Woldhek

Honderd jaar

Net als Elsschot is Springer een schrijver die emoties behoorlijk op afstand houdt. In een interview (Maatstaf, augustus/september 1978) zei hij daarover: ‘genoegelijk, relativerend en ironisch de rotzooi waarin anderen terechtkomen, vrijblijvend te beschrijven (...) is voor mij de [eni]ge manier om juist mijn snelle [emo]tionele betrokkenheid bij vele [ge]beurtenissen niet te zeer te [laten] meespelen.’ In Bougainville [slaagt] hij erin, meer dan in zijn vro[ege] werk, die betrokkenheid nadrukkelijk te suggereren, zonder de af[stand] uit het oog te verliezen die de [...] in hem noodzakelijk acht.

In Tabee, New York bediende Springer zich van uitgebreide flash-[backs] waarin het Indische verleden van [de] hoofdpersoon aan diens heden extra emotionele dimensie gaf. [...] doet hij ook in Bougainville; hij [...] hierin zelfs verder, door uit het boek van Johan de Leeuw te cite[ren,] die in 1934 terugziet op zijn [...] vanaf 1879. Zo weet Springer [een] periode van honderd jaar te be[strij]ken, waarin Multatuli, Mata Ha[ri en] Henk Sneevliet net zo gemakk[elijk] figureren als Robert Lowell, S[ou]vanna Phouma en de oude A[ndré] Malraux.

Als kind heeft Bo, zoals de hofdpersoon genoemd wordt, Johan [de] Leeuw gekend. Deze was de grot[va]der van Bo's vriendje Tommie V[au]lant, en sleet de laatste jaren van [zijn] leven als bon vivant en marxist [op] het erf van zijn schoonzoon. In [zijn] herinneringen schrijft hij dat Multatuli hem indertijd over de bol h[eeft] geaaid, dat hij met Mata Hari [...] kooi is gegaan, tijdens hun be[ider] overtocht naar Indië. Hij is een [te]leurgesteld idealist, maar ook oude mopperpot met smeuïge ver[ha]len, zij het dat hij die minder sch[erp] formuleert dan Bo. Zonder dat verschil hinderlijk groot wordt, [weet] Springer een goed stilistisch onderscheid aan te brengen tussen het handelen en denken van Bo enerzijds [en] de geciteerde herinneringen anderzijds.

De vriendschap tussen Bo en Tommie is blijven bestaan, doordat zij [in] de oorlog en het Jappenkamp in [Ne]derland op dezelfde school kwam[en] en vervolgens elkaar zijn blijven schrijven zo nu en dan. Tommie vanuit Amerika, waar hij carr[ière] maakte bij de Verenigde Naties, [Bo] vanaf zijn standplaatsen over de [hele] wereld.

Bougainville begint met de gebeurtenis die een definitieve confronta[tie] van Bo met Tommies noodzakelijk maakt: Tommies dood door verd[rin]king bij Cox's Bazaar in de Golf [van]

Vervolg op pagina [6]