Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 7]

Een verzegelde fontein
Een discrete biografie over de dichteres Christina Rossetti

Christina Rossetti door Georgina Battiscombe Uitgever: Constabel, 233 p., f60,05 Importeur: Nilsson & Lamm

Diny Schouten

In Arthur Quiller-Couch' editie van The Oxford Book of English Verse (er is voor nieuwere drukken een andere samensteller), waarin ik zocht naar gedichten van Christina Rossetti (1830-1894), staat ze, door het identieke geboortejaar, op één bladzijde met een al even bijzondere negentiende-eeuwse dichteres, de Amerikaanse Emily Dickinson (1830-1886). Quiller-Couch koos uit Dickinsons immense produktie (1775 gedichten) slechts één gedicht, ‘Parting’, met de prachtige regels: ‘Parting is all we know of heaven/ And all we need of hell’. Er is een gedicht van Christina Rossetti, met bijna dezelfde titel, dat minstens zo beklemmend is: ‘Parting after parting/ Sore fear and sore sore pain/ Till one dreads the pang of meeting / More than of parting again’.

Door Rein Bloem was ik in de vorige boekenbijlage van VN geattendeerd op de vlekkeloze vertalingen van vierenveertig gedichten van Emily Dickinson, ‘creatieve’ vertalingen in een betekenis die Karel van het Reve zou kunnen behagen, plus een aardig biografisch essay over Dickinson van Peter Verstegen in De Tweede Ronde, lente '81. Het was vreemd om zeer kort daarop een even uitzonderlijk natuurverschijnsel waar te nemen: de schitterende poëzie van Christina Rossetti.

Er zijn wonderlijke overeenkomsten tussen beide dichteressen, al zijn ze naar de inhoud van de gedichten waarschijnlijk niet diepgaand. Dickinson en Rossetti zijn beiden even onbeïnvloedbaar en onverstoorbaar, er is bij beiden geen enkel verschil te bespeuren tussen vroeger en later werk. ‘Het bijzondere is dat Emily Dickinson als dichteres meteen gevormd lijkt,’ schrijft Verstegen, maar dat geldt ook voor Christina. In de keuze van onderwerpen zijn ze, lijkt het, even nauw begrensd: God, natuur, liefde en dood. Emily Dickinson vroeg om advies aan Thomas Higginson, die haar gedichten ‘spasmodisch’ en ‘onbeheerst’ vond. Christina's broer William legde de gedichten van zijn zuster voor aan John Ruskin, die ze om hun onregelmatigheid niet geschikt vond voor publikatie: ‘So full are they of quaintnesses and offences’. Het etiket ‘Victoriaans’ kan voor de bescheidenheid van beide dichteressen ook nog worden opgeplakt, hoewel Christina's onwereldsheid niet zo ver ging als die van Emily, die zich na haar dertigste aan letterlijk niemand buiten de familiekring vertoond heeft.

‘Is either of these ladies alarming?’ vroeg Christina in een brief aan William, toen hij een bezoek bracht aan haar aanstaande schoonfamilie. Logeerpartijen waren voor de dodelijk verlegen Christina evenzovele martelingen. Er is een verhaal dat de gastvrouw na enige tijd vergeefs wachten Miss Rossetti van haar kamer ging halen. Ze trof haar verschrikt aan, te bang om naar beneden te gaan en zich aan het gezelschap voor te stellen. Een andere keer durfde ze dat wel: op een party liep ze plotseling naar het midden van de groep gasten, zei: ‘Ik ben Christina Rossetti,’ en liep terug naar haar plaats zonder nog een woord te zeggen.

Minnaars

‘Bescheidenheid’ is ook een woord voor de zakelijke en competente biografie van Georgina Battiscombe. Voor een biografe is mevrouw Battiscombe erg discreet. Ze lijkt met haar biografie geen ander doel te hebben dan de bestrijding van de indiscretie van haar voorgangster, Lona Mosk Packer, uit 1963. De strijd gaat om het al of niet bestaan van een derde minnaar, naast de twee door Christina afgewezen huwelijkskandidaten.

De eerste kwam toen ze zeventien was: James Collison, lid van de door Ruskin geïnspireerde en door haar broer Dante Gabriel geïnstigeerde broederschap der Pre-Rafaelieten, een kring van schilders en schrijvers. Ook Christina droomde, als de Pre-Rafaelieten, over verheven middeleeuwse ridderschap. Prenten van ridders waren populair onder schoolmeisjes, die ze natekenden in hun albums. Christina, schrijft Battiscombe, ‘keek uit naar een ridder in glanzende wapenrusting, wat ze vond was een dikke platpratende jongeman, James Collison.’ Als de zevenslaper uit Alice in Wonderland viel Collison meestal in slaap op de feestjes die hij gaf, tot groot vermaak van de broederschap. Christina verbrak de verloving toen hij Rooms-Katholiek werd.

Christina Rossetti getekend door haar broer Dante Gabriel

Op haar dertigste ontmoette ze Charles Cayley, het prototype van de erudiete maar verstrooide ‘scholar’. Christina, ditmaal diep geraakt door haar liefde, wees hem desondanks zonder aarzeling af omdat hij niet gelovig was. Ze bleef wel haar leven lang met hem bevriend, zo stond ook het ongeloof van haar beide broers haar innige verhouding met hen nimmer in de weg.

Lona Mosk Packer bedacht een derde, competentere minnaar, de schilder en dichter William Bell Scott, ook uit de kring der Pre-Rafaelieten, tot hevige verontwaardiging van Battiscombe, die Packers theorie als een verzameling romantische verzinsels afwijst. Battiscombes weerlegging lijkt aannemelijk doordat ze zich strikt aan feiten houdt, waar Mrs. Packer zich kennelijk baseerde op psychologische duiding van gedichten. Christina Rossetti was daarvoor al bang geweest. Als er voor het eerst sprake is van publikatie van haar gedichten schrijft ze aan William, dat hij kopiëren mag waar hij lust toe heeft, ‘only I must beg you that you will not fix upon any which the most imaginative person could construe into love personals’.

Battiscombe verklaart de behoefte aan bewijs van een gepassioneerde liefde uit het ongeloof dat Christina's dramatische liefdespoëzie geschreven zou kunnen zijn voor de klunzige en bijziende (‘my special mole’ noemt ze hem vertederd in een tegelijk geestig en tragisch gedicht) Cayley. Hoeveel weet een ‘spinster’ van de liefde? Het is, kortom, het aloude Emily Brontë-probleem, en Battiscombe zegt heel terecht dat een concreet liefdesobject zelfs niet noodzakelijk hoeft te zijn.

Dood

Nog verstandiger is het stukje van Virginia Woolf over Christina Rossetti, in The Common Reader 2, een ironische bespreking van een in 1930 verschenen biografie, van Mary Sanders, waarin ze zich kennelijk ergert

[p. 8]

aan de gewoonte in biografieën om te hengelen naar betekenissen, in uitingen waarin ze door de belanghebbenden zelf over het hoofd werden gezien. ‘Het gaat om de poëzie,’ zegt ze streng, en Christina bezat het talent. U was een geboren dichter. Uw intuïtie was zo zeker, zo direct, zo intens dat het gedichten voortbracht die als muziek in de oren klinken.’

Christina Rossetti met haar moeder. Foto van Lewis Carroll

Virginia Woolf wijst op nog iets anders: Christina Rossetti bleef volstrekt onaangeroerd door welke gedachte van anderen, historisch of actueel, dan ook. Ze vermeed zorgvuldig elk boek dat haar vaste, in haar meisjesjaren vastgezette geloof aan het wankelen kan brengen. In haar leven zijn maar een paar belangrijke gebeurtenissen, de verlovingen, de dood van familieleden, de ziekte van Basedow (Graves' disease) die haar jarenlang teisterde, en die haar mooie trekken volledig ruïneerde. Uiterlijk waren er geen stormen in haar leven, en Battiscombe, toch al erg discreet (het zou Virginia Woolf genoegen hebben gedaan), kan daar weinig spannends van maken.

Maar de gedichten zijn prachtig, melancholisch, hartbrekend. Battiscombe heeft er veel van opgenomen, en ze zegt er verstandige dingen over. De bekendste zijn ‘Twice’: ‘I took my hand in my heart/ O my love o my love’, en ‘Song’: ‘When I am dead my dearest/ Sing no sad songs for me’. ‘Two thoughts of Death’ is ‘volgestouwd met wormen en bederf,’ schrijft Battiscombe. De morbide preocupatie is terug te voeren op een jeugdherinnering: als kind groef ze een dode muis op die ze een paar dagen tevoren had begraven. Haar walging over de verrotting die ze zag roept bij lezers van het amusante boekje van William Gaunt ‘The Pre-Raphaelite Tragedy’ ongetwijfeld herinneringen op aan de ijzingwekkende daad van Dante Gabriel Rossetti, die na zeven jaar zijn gedichten terughaalde uit het graf van zijn eerste minnares, Elisabeth Siddal.

Diep-romantisch, voor zover ik de term ooit begrepen heb, zijn Christina's visioenen van hemel en hel, en haar omkering van de waarden die liefde en dood meestal hebben: liefde als de veroorzaker van leed, dood als brenger van vreugde. Christina, uiterlijk altijd in perfecte zelfbeheersing, moet het geduizeld hebben van wat haar ziel tormenteerde. Van de vier kinderen Rossetti werden Maria en William toen ze klein waren ‘the calms’ genoemd, Christina en Dante Gabriel, ‘the storms’. ‘Een verzegelde fontein,’ zo karakteriseerde William later zijn zusje.

Over de religieuze poëzie zegt Battiscombe weinig - ‘for Christians only,’ is haar summiere commentaar. Om de moderne lezer niet af te schrikken wil ze kennelijk vermijden, Christina's lichtelijk bigotte karakter al te zeer te prononceren. Virginia Woolf, die nogal sarcastisch is over Christina's geloofszekerheden, memoriseert het verhaal dat Christina's zusje Maria niet de mummies in het Britisch Museum wilde bezoeken, ‘als de Jongste Dag eens mocht aanbreken, zou het voor de toevallige bezoeker heel ongepast zijn te zien hoe de lijken onsterfelijk moesten worden’ - Christina, die daar niet zo aan gedacht had, bewonderde de scherpzinnigheid van haar zuster.

Met verbazing beschrijft Battiscombe dat Christina bevriend was met Swinburne, notoir priesterhater en bij het publiek bekend als atheïst. Over de anti-God passages in ‘Atalanta in Calydon’ had Christina strookjes papier geplakt, maar ze stemde erin toe toen hij vroeg zijn ‘Century of Roundels’ aan haar op te mogen dragen. Swinburne vond ‘Passing away, saith the World, passing away’ haar mooiste gedicht, een schitterend, beklemmend gedicht dat zesentwintig versregels lang op slechts één rijmklank is gebouwd. Het is Maurice Bowra die in een erg goed stuk in The Romantic Imagination erop wijst hoe simpel haar poëtische middelen zijn, geconcentreerd door de herhalingen, haar taal spreektaal, en hoe dwingend het effect. Het mooiste voorbeeld daarvan, tegelijk betoverend en bedreigend, met karretje-op-de-zandweg-kwaliteit, vond ik ‘Uphill’:

Does the road wind uphill all the way?
Yes, to the very end.
Will the day's journey take the whole long day?
From morn to night, my friend.