Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 23]

De vloek van de research
De nieuwe Deighton, Bagley, Clark en Seymour

XPD door Len Deighton Uitgever: Hutchinson, 398 p., f 39,40
Bahama Crisis door Desmond Bagley Uitgever: Collins, 250 p., f 36,50
Send in the Lions door Eric Clark Uitgever: Hodder & Stoughton, 208 p., f 39,50
The Contract door Gerald Seymour Uitgever: Collins, 348 p., f 36,90
Deze boeken worden geïmporteerd door Keesing Boeken.

R. Ferdinandusse

Len Deighton kent de geschiedenis van Engeland in de Tweede Wereldoorlog op zijn duimpje en een miniem brokje daarvan is uitgangspunt geworden van zijn nieuwste thriller. In juni 1940 staan de Duitse troepen al bijna in Parijs, als Churchill via de Spaanse ambassade in Londen een boodschap van Hitler ontvangt. Hij verzamelt zijn staf en vliegt naar Frankrijk, waar hij achter de Duitse linies landt, in Briare. Daar laat hij zijn staf achter en vertrekt naar een dorpje bij de Belgische grens, Bruly de Pesche, waar hij twee keer langdurig met de Führer confereert. Onderwerp: een gedeeltelijke capitulatie van Engeland. Die onderhandelingen zijn, zoals wij allen weten, mislukt.

Aan de vooravond van het verschijnen van deze nieuwe thriller werd Len Deighton geïnterviewd door de literaire redactie van The Sunday Times. In dat interview kwam deze juni-conferentie in Briare uiteraard ook ter sprake en Deighton noemde zijn boek een zo gedegen mengsel van feit en fictie dat je de grens niet precies meer kon zien. Hij voegde er aan toe dat hij best begrip had voor lezers die verontwaardigd zouden zijn over zijn beweringen over Churchill, die tenslotte afbreuk doen aan diens legendarische onverzettelijkheid tegen de Hunnen. Deighton hoopte dat er recensenten zouden zijn met genoeg kennis van de jongste geschiedenis om hem op fouten te betrappen.

Een week later kwam Philip Knightley, ook in The Sunday Times, al met het antwoord: op 11 en 12 juni was Churchill inderdaad in Briare, met Anthony Eden en enkele generaals om in een laatste, emotionele bijeenkomst de uitgeputte Franse regering tot moed en doorgaan aan te sporen. Al Deightons gegevens over die tocht kloppen exact, behalve dat uitstapje naar Hitler. Philip Knightley voegt er aan toe dat Deighton, ‘geen amateur waar het promotie van zijn werk betreft’, dat allemaal natuurlijk allang wist.

XPD speelt in de zomer van 1979, en gaat over de bloedige strijd die de Britse Inlichtingendienst moet voeren om te voorkomen dat de ontmoeting Hitler-Churchill alsnog bekend wordt. XDP is een omvangrijk boek (400 pagina's) omdat de personen die Churchills misstap kunnen bewijzen tevens betrokken zijn bij het stelen van de nazi-schatten in 1945, en met dat geld hebben ze tot op de dag van twee jaar terug goede zaken gedaan. Voor dat dat allemaal netjes uitgesorteerd is opgeschreven, en nog spanning heeft en interesse opwekt, is talent en ruimte nodig.

Len Deighton heeft dat talent. En toch blijft er een beetje een onvoldaan gevoel over XDP. Ik denk dat het de vloek van de research is. Sinds De dag van de Jakhals is research de basis van de thriller geworden. De formulieren, de documenten, de notulen, de wapens, het is allemaal uit het grote geschiedenisboek, en de werkelijkheid overtrof voortdurend de gezonde fantasie. Deighton heeft die research gehandhaafd, maar gebruikt het om de aloude formule held tegenover schurk (Churchill tegenover Hitler) om te draaien. Dat zit in een genre met zulke vastgebakken regels als de thriller niet lekker, en geeft aan de uitwerking van de ganse intrige ook iets gewrongens, met hoeveel plezier Deighton er ook op los gaat.

Desmond Bagley

Ook de nieuwste Desmond Bagley barst van de research. De auteur vindt - zo zegt de achterkant van het boek - de research het leukste van zijn werk, en dat kan ik begrijpen want hij heeft voor Bahama Crisis een uitvoerige studie van de Bahama-eilanden gemaakt. Voorin bevindt zich een kaart van die met zon overgoten eilandjes en het hele boek door krijgt men gegevens over de economische positie van de eilanden, alle ins-and-outs van de toeristenbusiness, van het hotelhoudersvak en het staatkundig leven op de eilanden. Het is, zoals bekend, een zeegebied waar nogal eens op geheimzinnige wijze boten verdwijnen, en de vrouw van de hoofdpersoon, en haar motorboot, verdwijnen evenzo, zonder een spoor na te laten. Van de avonturenvertellers is Bagley een van de betere, en hij doet zijn uiterste best om research en avontuur samen te smeden tot een spannende film met Peter Stuyvesant-effecten, en dat lukt nog aardig ook.

Eric Clark heeft in Nederland een te kleine lezerskring opgebouwd. Zijn eerdere boeken Black Gambit en The Sleeper verschenen bij Sijthoff in vertaling (Zwart Gambiet en Opdracht Voltooid, het eerste was zelfs feuilleton in De Volkskrant), maar als ik goed ben ingelicht ziet Sijthoff van het brengen van het derde boek af. Liefhebbers moeten dus vragen naar Send in the Lions. Het boek begint met een lijst van dertien personen en instellingen die de auteur hielpen bij zijn... research - onder andere British Airways en monniken van de ‘Cistercian Order’. Het gaat om een gijzeling met politieke motieven. In het vliegtuig dat wordt gekaapt zitten een stuk of vier zeer belangrijke personen, een Russische diplomaat, een Franse bankier et cetera en een paar gewone, onbekende burgers. Clarks vondst is dat juist een van die onbekenden uiteindelijk de ondergang van de terroristen wordt, omdat bepaalde instanties niet kunnen aannemen dat het hier om een ‘onbekende’ zou gaan. De intrige heeft dus mooie momenten, maar de uitwerking is tamelijk bekend.

Ook Gerald Seymour heeft een nieuwe thriller, zijn vijfde. Zijn vorige (Red Fox) was zeer goed. Voor de The Contract heeft Seymour de tijd genomen. Hij was lange tijd verslaggever bij een Britse TV-maatschappij, en reisde in die capaciteit alle grote nieuwsevenementen ter wereld af. Vandaar dat zijn eerste boek in Ierland speeld, het tweede in het Midden-Oosten. Twee jaar geleden nam hij ontslag om zich geheel aan het schrijven te wijden, zoals dat heet. Vandaar misschien dat The Contract een wat literaire indruk maakt, en de zorgvuldige compositie en de wat lang uitgeschreven scènes, een beetje de vaart en spanning uit eerder werk in de weg staan. Het verhaal gaat over het naar het Westen brengen van een Oost-Duitse geleerde, tegen zijn eigen zin, en tegen die van de westerse regeringen, maar gewoon omdat al gemaakte fouten door de betrokken diensten niet meer terug te draaien zijn. Seymour is een vakman en dat geeft al een hoop plezier.