Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

Brandend suikerklontje

Rob Sijmons, tekening Frederique Thomassen

Met deze aflevering van proefjes kun je laten zien dat je slimmer dan je ouders bent. Het deel onder de streep moet je dan niet aan vader of moeder laten lezen. Vorige keer lieten we zien dat in vet energie verborgen zit. Maar ook voor ander voedsel gaat dat op. We gaan eerst aan het werk met meel (tarwebloem of maizena), en zulen de energie laten vrijkomen als een kleine steekvlam. Voorzichtig dus! Op de aanrecht zetten we een gasaansteker met een hoge vlam, het vetpotje van de vorige keer, of een fel brandende kaars. Verder heb je nodig: een zeef en een half theelepeltje meel. Daar gaan we: houd de zeef zo'n 20 centimeter boven de vlam. Gooi het meel in de zeef, precies op de plek boven de vlam. Onder de zeer ontstaat een witte wolk die als een steekvlam verbrandt. Het zal niet altijd lukken. Als je niet goed mikt, komt de wolk naast de vlam. Of de vlam is niet sterk genoeg. Of er ontstaat geen echte wolk, het meel valt naar beneden en dooft de vlam.

Als het niet lukt, of als je wat meer spektakel wilt, roep je vader of moeder. Die laat je een gas van het fornuis aansteken op volle sterkte. Weer de zeef erboven, nu op 40 centimeter afstand van de vlam. Een klein beetje meel in een eetlepel, door de zeef gooien. En nu zéker een steekvlam, wel 50 centimeter hoog. Niet meer meel nemen, anders kun je meteen de brandweer bellen.

Je kunt hetzelfde proefje ook met poedersuiker doen: suiker bevat ook energie. Dus vraag je vader of moeder een suikerklontje aan te steken. Klem het klontje in een knijper, laat ze maar een lange lucifer gebruiken, het zal ze toch niet lukken. Hooguit smelt er wat suiker.

Nu komt de truc. Neem de knijper met het klontje van je vader of moeder over. Pak een asbak waar nog wat as in zit. Duw het klontje in de as; er moet een klein beetje as aan blijven zitten. Houd het klontje boven de asbak, neem nu zelf een lucifer, en probeer het klontje aan te steken. Het lukt: met een blauwe vlam. Een deel van de suiker brandt, een

lees verder op pagina 60

[p. 60]

vervolg van pagina 59

deel smelt en druipt in de asbak.

Door verbranden komt verborgen energie vrij. Dat gaat lang niet altijd vanzelf. Normaal kun je meel niet aansteken - houd maar een brandende lucifer bij een hoopje meel. Bij het suikerklontje lukt het ook niet zo maar. De reden: het zijn allebei stoffen die eerst een beetje ‘kapotgemaakt’ moeten worden. Wat er dan aan ‘brokstukken’ overblijft is wél brandbaar.

Precieser gezegd: in een suikerklontje zie je allemaal glinsterende stukjes (die heten kristallen). Als je zo'n kristal steeds maar in tweeën zou kunnen delen, dan blijft er op een gegeven moment een kleinste deeltje over dat nog suiker genoemd kan worden. Zo'n deeltje heet een molecuul en is zo klein dat je het niet met het blote oog kunt zien. Voor de verbranding moeten de moleculen kapotgemaakt worden. Soms is de hitte van een kaarsvlam voldoende om genoeg moleculen te bereiken en die te kraken. Soms zijn er wat extra trucs nodig. Het vak dat zich onder andere met het kapotmaken van moleculen bezighoudt, heet scheikunde. Maar eveneens ‘scheikundig’ heet het omgekeerde: het aan elkaar koppelen van moleculen. Zo, kun je ‘families’ van stoffen maken: allemaal stoffen uit dezelfde bouwsteenmoleculen. Meel en suiker behoren tot zo'n familie: die van de koolhydraten.

Per gram bevatten koolhydraten allemaal evenveel energie. De bouwsteenmoleculen zijn immers dezelfde. En dus ontstaan grofweg dezelfde brandbare brokstukken. En evenveel energie. Volgende keer: meer over koolhydraten.